De selectie aan woorden is een duidelijke keuze vanuit 2025; vanuit dit tijdperk en wat er nu speelt is er gekeken naar wat er speelt binnen exposities in de afgelopen 10 jaar van het Stedelijk Museum. Dood en identiteit staken met kop en schouders boven de rest van de woorden uit.
‘Dood is het meest universele thema van het leven, kunst vindt een reflectie op oneindigheid’, legt Errol Boon uit, expert in kunst- en cultuurfilosofie. ‘Juist door de dood, hebben we ambities, angsten en verlangens die we najagen.’ gaat hij verder. ‘Door de dood hebben we tijd en vooral tijdelijkheid.’ Volgens Boon is dit besef een grote bron van inspiratie voor kunstenaars. ‘Een klassiek thema dat steeds terugkeert is Memento Mori: onthoud dat je sterfelijk bent, onthoud; je bent een eindig mens.’
Identiteit is juist steeds méér een centraal thema geworden de afgelopen 10 jaar. Boon vertelt over de verschuiving in ons etnische en morele denken over van de betekenis van identiteit. Voorheen keken we volgens hem naar de mens als een neutraal, identiteitsloos mens. Hij beschrijft het als een rationeel, neutraal, machtsvrij individu. Dat betekent dat iedereen evenveel waard is en hetzelfde betekent als de rest. Deze individu zou je kunnen plaatsen binnen het kosmopolitisme; het idee dat alle mensen deel uitmaken van één universele gemeenschap, dat we wereldburgers zijn. Nu wordt iemand identiteit; bijvoorbeeld afkomst, sekse, seksualiteit en ras, meteen al opgenomen in elke ethische en artistieke reflectie. Identiteit wordt zwaar gewogen en vanaf het begin in oogschouw genomen, vertelt Boon.
Volgens Boon hebben de ontwikkelingen binnen de wereld dus ook meer invloed op de inhoud van kunst, dan op de vorm. Hij vindt dat jammer; ‘maar dat doet er nu even niet toe’ zegt hij. ‘Als het gaat om ontwikkelingen, heb je het eigenlijk over wat er in de krant geschreven wordt. Musea houden rekening met wat daar centraal staat.’ In de afgelopen tien tot dertig jaar is er in de kunstwereld volgens Boon een duidelijke verschuiving zichtbaar: de aandacht is steeds meer komen te liggen op inhoud in plaats van op vorm. Waar het modernisme — met kunstenaars als Picasso en Mondriaan — sterk gericht was op esthetiek, compositie en formele vernieuwing, draait hedendaagse kunst om betekenis, thematiek en maatschappelijke relevantie. Kunstenaars onderzoeken nu vooral waar hun werk over gaat: welke ideeën, emoties of vraagstukken erin schuilen. Ook in tentoonstellingen en expositieteksten is dat goed te zien: de nadruk ligt minder op techniek of stijl, en veel meer op de boodschap achter het werk. De vraag is niet langer hoe iets eruitziet, maar wat het zegt — kunst als middel tot gesprek en begrip, in plaats van enkel visuele beleving.
Verantwoording
De data van bovenstaand item is verzameld door middel van tellen. Er is een selectie van 14 woorden gemaakt op basis van het maatschappelijk debat binnen de kunstwereld. Vervolgens is er van de afgelopen 10 jaar gekeken hoe vaak ieder van deze woorden voorkwam in de beschrijving van exposities op de website van het Stedelijk Museum. Door per artikel te tellen hoe vaak ieder woord voor kwam, is er een overzichtelijk schema gemaakt van alle exposities en de woorden die hierin voorkwamen van de selectie. Om tot conclusies te kunnen komen is vervolgens berekend hoe vaak ieder woord in totaal voorkwam, en hoe vaak ieder woord per jaar voorkwam in de beschrijving van exposities.
