Op een zonnige zondagmiddag in Venlo klinkt om precies 14:00 uur het startschot van het NK halve marathon, gehouden tijdens de Arrow Venloop. Tom Hoogeboom, een jonge ambitieuze atleet uit Warmenhuizen, voelt de spanning door zijn lijf trekken. Onder zijn voeten: geen gewone hardloopschoenen, maar een paar flitsende superschoenen met een dikke zool en een veerkrachtige carbonplaat. 1 uur, 5 minuten en 40 seconden later finisht hij als negende van Nederland. ‘Ik liep de race van m’n leven,’ zegt hij. ‘Maar je vraagt je toch af: hoeveel was ikzelf, en hoeveel was de schoen?’

Het is een vraag die veel atleten, coaches én wetenschappers zich tegenwoordig stellen. Superschoenen, de benaming voor wedstrijdschoenen met innovatieve technologie zoals lichtgewicht foam en een carbonplaat, zorgen voor ongekende prestaties. Sinds hun intrede in 2017 zijn wereldrecords op de marathon en andere lange afstanden massaal verbroken. Is dat puur menselijke progressie, of is de schoen een prestatiedoping in textielvorm?

Minder energieverbruik, snellere tijden

Volgens professor Wouter Hoogkamer, biomechanicus aan de University of Massachusetts Amherst, is het wetenschappelijk bewijs helder. ‘Wat we weten is dat superschoenen het energieverbruik bij hardlopen verlagen,’ vertelt hij. ‘En minder energieverbruik betekent dat je met dezelfde inspanning sneller kunt lopen.’

Hoogkamer deed baanbrekend onderzoek naar hardloopschoenen en publiceerde over de effecten van zowel foam als carbonplaten. ‘We zagen in het lab dat het moderne foam zelf al zorgt voor een aanzienlijk lager energieverbruik. Maar als je daar ook nog een carbonplaat aan toevoegt, neemt dat effect toe met zo’n twee tot vier procent,’ legt hij uit.

In de praktijk betekent dat voor een topatleet tientallen seconden winst op een marathon – genoeg om wereldrecords te breken. Maar ook recreatieve lopers merken het verschil. ‘We zien dat mensen, zelfs zonder extra training, hun persoonlijke records verbeteren zodra ze op deze schoenen lopen,’ zegt Hoogkamer.

‘Iedereen loopt er sneller op’

Daan Glorie is productexpert bij All4Running in Alkmaar, een speciaalzaak in hardloopschoenen. Dagelijks adviseert hij zowel beginnende lopers als ervaren marathonlopers over de juiste schoenkeuze. ‘De vraag naar superschoenen is enorm gegroeid,’ vertelt hij. ‘Klanten komen specifiek binnen voor modellen als de Vaporfly of Alphafly van Nike, of de Endorphin Pro van Saucony. De verwachtingen zijn hoog: mensen willen sneller worden.’

Volgens Glorie is het belangrijk dat lopers zich goed laten adviseren. ‘Niet elke superschoen past bij elke loper. Sommige modellen zijn instabieler of vragen om een goede looptechniek. Daarom laten we klanten vaak proeflopen op een loopband met video-analyse.’ Toch beaamt hij dat de schoenen hun naam eer aan doen. ‘Iedereen loopt er sneller op – maar je moet er wel goed mee omgaan.’

Blessurevrij trainen

Voor Tom Hoogeboom is dat duidelijk. Hij trainde in aanloop naar het NK halve marathon intensief, deels op superschoenen. ‘Wat me vooral opviel, is dat ik minder last had van spierpijn na zware trainingen,’ zegt hij. ‘De impact op m’n benen lijkt echt minder.’ Hoogkamer herkent dat: ‘Veel atleten geven aan dat ze sneller herstellen na intensieve sessies, waarschijnlijk doordat het foam de schokken dempt en de spieren minder zwaar belast worden.’

Toch is daar nog weinig hard wetenschappelijk bewijs voor. ‘Herstel is lastig te meten,’ legt Hoogkamer uit. ‘Maar als honderden atleten hetzelfde zeggen, dan zit daar waarschijnlijk een kern van waarheid in.’

Dat betekent ook dat atleten meer trainingsarbeid kunnen leveren. ‘Je kunt vaker snelle tempo’s trainen zonder dat je lichaam overbelast raakt. Dat is winst,’ zegt Tom. Maar hij waarschuwt ook: ‘Het is verleidelijk om altijd op die schoenen te lopen, maar ik gebruik ze vooral bij wedstrijden en specifieke tempoblokken.’ Dit doet hij om zijn lichaam ook op andere manieren te trainen en zijn natuurlijke techniek te behouden. Te veel gebruik van superschoenen kan juist weer blessures veroorzaken.

Eerlijkheid en regelgeving

De opkomst van superschoenen heeft de discussie over eerlijkheid in de sport opnieuw aangewakkerd. “Toen alleen Nike ze had, was er een probleem,’ zegt Hoogkamer. ‘Atleten die bij andere merken zaten, konden niet meekomen.’ Inmiddels zijn de meeste merken met hun eigen superschoen gekomen, en heeft World Athletics regels opgesteld: maximaal één carbonplaat, een zooldikte van niet meer dan vier centimeter en het model moet beschikbaar zijn voor het grote publiek.

‘Dat zijn redelijke regels,’ vindt Hoogkamer. ‘Zolang iedereen toegang heeft tot vergelijkbare technologie, blijft het een eerlijke wedstrijd. Maar je moet ook blijven monitoren, de ontwikkelingen gaan razendsnel.’

Beperkte levensduur

Een belangrijk nadeel van superschoenen is de beperkte levensduur. ‘Ze slijten snel, en vaak zie je aan de buitenkant niet dat het foam of de plaat minder werkt,’ zegt Tom. ‘Na 300 à 400 kilometer voel je dat de schoen z’n kracht verliest.’ Hoogkamer bevestigt dat: ‘Sommige platen kunnen zelfs breken. Bij trailschoenen bijvoorbeeld zie je dat een verkeerde landing op een steen fataal kan zijn voor de plaat.”

Daarnaast zijn de schoenen duur. Modellen kosten vaak tussen de €200 en €300. Glorie ziet daardoor een nieuw soort ongelijkheid ontstaan. ‘Niet iedereen kan zich veroorloven om elke drie maanden een nieuw paar te kopen. Voor recreanten is dat een flinke investering.’

Hoogkamer maakt zich zorgen over de duurzaamheid: ‘Lichtere schoenen gaan vaak minder lang mee. Dat zorgt voor meer afval. En hoewel er ideeën zijn voor verwisselbare platen of foamlagen, is dat technisch nog lastig.’

De toekomst van superschoenen

Toch kijkt de wetenschap vooruit. Hoogkamer en collega-onderzoekers werken aan de toekomst van gepersonaliseerde schoenen. ‘Het ultieme doel is dat je in een winkel een loopanalyse doet, en dat op basis van jouw gewicht, snelheid, loopstijl en spierkracht een schoen op maat wordt samengesteld,’ vertelt hij. ‘Maar dat vergt nog veel onderzoek.’

Tot die tijd blijft de boodschap: laat je goed adviseren. ‘Superschoenen kunnen je helpen, maar je moet er slim mee omgaan,’ zegt Daan Glorie. ‘Zie het als een hulpmiddel, niet als een wondermiddel.’

Meer dan een schoen

Voor Tom is dat precies hoe hij het ziet. ‘Uiteindelijk moet je het nog altijd zelf doen. De schoenen helpen, maar ze lopen niet vanzelf.’ Toch blijft het gevoel knagen. ‘Ik ben trots op mijn prestatie in Venlo, maar soms denk ik: zou ik net zo hardgelopen hebben zonder die schoenen? Of ben ik gewoon goed geworden doordat ik er met die schoenen méér uit kon halen?’

Het is lastig om een precies antwoord te geven op de vraag hoeveel invloed superschoenen in de atletiek precies hebben. Dit komt doordat verschillende factoren meespelen, zoals de conditie van de atleet, weersomstandigheden en meer. Wat wel zeker is, is dat de atletiekwereld voorgoed veranderd is. Superschoenen zijn geen tijdelijke trend; ze zorgen er onmiskenbaar voor dat atleten betere tijden kunnen lopen. Het is daarom aan de sporters, wetenschappers en bonden om ervoor te zorgen dat deze vooruitgang op een eerlijke manier blijft plaatsvinden.