Lezen en schrijven zijn vaardigheden die vrijwel iedereen, bijna elke dag, gebruikt. Denk bijvoorbeeld aan het lezen en begrijpen van deze tekst – waar je deze vaardigheden al voor nodig hebt. Mensen die deze vaardigheden niet beheersen worden als analfabeet beschouwd, al vormt dat slechts een kleine groep in Nederland. Toch stelde Pepijn van Houwelingen, Kamerlid van Forum voor Democratie, dat een derde van de 15-jarigen “functioneel” analfabeet is. Deze bewering blijkt te kloppen.
Op 13 november deelde Van Houwelingen een tweet waarin hij beweerde dat 33 procent van de 15-jarigen in Nederland “functioneel analfabeet” is. Hij uitte daarbij ook zijn oordeel dat dit een “nationale schande” zou zijn.
Analfabetisme
Analfabetisme en functioneel analfabetisme worden vaak door elkaar gehaald, het is belangrijk om een duidelijk onderscheid te maken tussen deze begrippen. . Analfabetisme, ook wel ongeletterdheid genoemd, betekent dat iemand niet in staat is om te lezen of schrijven. Dit wordt vaak gedefinieerd als het volledige gebrek aan lees- en schrijfvaardigheid, zoals omschreven in woordenboeken zoals de Van Dale.
Functioneel analfabetisme, daarentegen, verwijst naar mensen die ‘’technisch kunnen lezen en schrijven, maar niet in staat zijn om deze vaardigheden effectief in hun dagelijks leven toe te passen.’’ Dit wordt vaak aangeduid als laaggeletterdheid. Mensen die functioneel analfabeet zijn, kunnen bijvoorbeeld moeite hebben met het invullen van formulieren of het begrijpen van officiële brieven, van bijvoorbeeld de Belastingdienst Deze mensen zijn wel in staat om eenvoudige teksten te lezen of te schrijven. Hun lees- en schrijfvaardigheid is onvoldoende om zelfstandig en effectief te functioneren in een moderne samenleving.
PISA-score
Er zijn verschillende websites die informatie verschaffen over het aantal laaggeletterden in Nederland, de cijfers op deze sites komen grotendeels overeen. Zo meldt Stichting Lezen en Schrijven dat 2,5 miljoen Nederlanders van 16 jaar en ouder moeite hebben met lezen en schrijven. Dit komt neer op ongeveer 16 procent van de Nederlandse bevolking. Stichting Lezen en Schrijven heeft minder onderzoek gedaan naar het aantal laaggeletterden van 15 jaar, maar het Programme for International Student Assessment (PISA) heeft hier wel onderzoek naar gedaan. .
PISA heeft de kennis en vaardigheden van 15-jarigen in verschillende landen onderzocht, met de focus op natuurwetenschappen, lezen en schrijven. Dr. Martina Meelissen, projectmanager voor Nederland namens PISA, legt uit hoe de scores van PISA werken en hoe Nederland heeft gepresteerd. “PISA hanteert 6 niveaus, waarbij niveau 6 het hoogste is en onder niveau 1 het laagst. Niveau 1 of lager wordt beschouwd als laaggeletterd voor deze leeftijdsgroep. In Nederland viel 33 procent van de 15-jarigen onder dit niveau. Van hen scoorde 30 procent op niveau 1, en 3 procent scoorde onder niveau 1.” Deze bevindingen zijn ook terug te vinden in het PISA-onderzoek.
Taalontwikkeling
Jan-Willem Heijkoop, persvoorlichter van Stichting Lezen en Schrijven, vertelt waar de grootste problemen op het gebied van taal liggen: “Het probleem begint vaak al bij de opvoeding. Als een kind in de eerste vier levensjaren weinig met taal in aanraking komt, ontstaat er vaak een achterstand die op school nauwelijks nog in te halen is.” Dit komt mede doordat deze kinderen buiten school vaak weinig lees- en schrijfervaring opdoen. Daarnaast speelt de invloed van schermen en sociale media een rol. “Schermen leiden kinderen alleen maar af en dragen nauwelijks bij aan hun taalontwikkeling. De huidige cijfers zijn al zorgwekkend. We maken ons grote zorgen over hoe deze trend zich de komende jaren zal ontwikkelen.” Aldus Heijkoop.
Conclusie
De bewering van Van Houwelingen, dat een derde van de 15-jarigen functioneel analfabeet is, is juist. Uit PISA-onderzoeken blijkt dat 33 procent van de Nederlandse 15-jarigen onder het vereiste niveau scoort en daardoor als laaggeletterd wordt beschouwd. De problemen zijn diepgeworteld, en er is zelfs een reële kans dat dit percentage in de toekomst verder zal toenemen.
Bronnen
