“Vasten is immers gratis, geeft nul uitstoot en doet volgens wetenschappers wonderen voor ons lichaam,” stelt osteopaat Frank Zweedijk in een opiniestuk op 19 januari 2025 in BN De Stem. Hij beweert dat vasten niet alleen goed is voor het milieu en de portemonnee, maar ook bijdraagt aan de preventie en behandeling van chronische ziekten, zo noemt hij onder andere de ziektes: diabetes type 2, hart- en vaatziekten en kanker. Maar klopt dat wel?

Uit verschillende wetenschappelijke onderzoeken blijkt dat vasten inderdaad invloed kan hebben op het lichaam, vooral op gewichtsverlies en insulinegevoeligheid. Een studie van Maastricht University laat zien dat tijdgebonden eten, een vorm van intermitterend vasten, kan zorgen voor een stabielere bloedsuikerspiegel bij mensen met type 2 diabetes. Toch waren er geen significante veranderingen in insulinegevoeligheid, mitochondriële functie of stofwisseling. Er zijn daarom volgens het UM meer en langere studies nodig om te onderzoeken hoe de bloedsuiker exact verlaagd wordt en of er op langere termijn ook nog andere gunstige gezondheidseffecten optreden.

Te weinig onderzoek

Chermaine Kwant, voedingswetenschapper gespecialiseerd in de kwaliteit van leven bij chronische ziekten en herstel na ingrepen of langdurige ziekte, erkent dat vasten bij sommige chronische aandoeningen kan helpen, maar waarschuwt voor te algemene conclusies zoals die van Frank Zweedijk. “Dat is best wel een beetje zwart-wit, denk ik,” reageert ze. “We weten wel dat bij metabole ziekten, zoals diabetes, vasten effectief kan zijn – dat is echt bewezen.” Maar om te zeggen dat het ook werkt bij hart- en vaatziekten of zelfs kanker, dat gaat te ver. Daar is gewoon nog geen hard wetenschappelijk bewijs voor.” Ze benadrukt dat iedere patiënt anders is en dat er veel factoren meespelen. “Je moet ook kijken naar de basisconditie van iemand. Bij sommige mensen, zeker als ze al risico lopen op ondervoeding of andere medische problemen, kan vasten juist schadelijk zijn.”

Veelbelovende Resultaten

Hoewel het niet mogelijk is om dit bij elke ziekte vast te stellen, laten sommige onderzoeken veelbelovende resultaten zien bij specifieke aandoeningen. Een onderzoek bij mensen met epilepsie, Alzheimer en multiple sclerose laat zien dat periodiek vasten positieve effecten heeft op symptomen en ziekteprogressie. In dierstudies zijn positieve effecten waargenomen op kenmerken die samenhangen met Parkinson, herseninfarcten, autismespectrumstoornissen en stemmings- en angststoornissen. Bij gezonde mensen werd op de korte termijn geen positief effect op de cognitieve prestaties gevonden. 

Ook zijn er aanwijzingen dat vasten ontstekingsremmend werkt. Tijdens vasten stijgt het niveau van arachidonzuur in het lichaam, een stof die betrokken is bij het verminderen van ontstekingen. Dit is belangrijk, omdat chronische ontstekingen vaak een rol spelen bij ziekten als diabetes, hart- en vaatziekten en reuma. Toch is ook hier voorzichtigheid geboden: de meeste studies zijn uitgevoerd op dieren, waardoor het onduidelijk is of dezelfde effecten optreden bij mensen. Mensen leven onder heel andere omstandigheden en hebben een complexere stofwisseling dan proefdieren. Bovendien brengen langdurige periodes van voedselbeperking ook risico’s met zich mee.

Twijfel over betrouwbaarheid 

Internist Fransje Snijders benadrukt dat de meeste onderzoeken naar de effecten van vasten voornamelijk zijn uitgevoerd op dieren, en dat het nog onduidelijk is hoe deze bevindingen zich vertalen naar mensen. “De studies geven een rooskleurig beeld, maar het is belangrijk om te realiseren dat het effect van vasten op mensen niet hetzelfde zal zijn als bij dieren.” zegt Snijders. Hoewel ze de voordelen van vasten niet volledig afwijst, stelt ze dat het vaak mooier wordt gepresenteerd dan het in werkelijkheid is. “Het is zeker beter dan niets doen, maar ik denk dat een gezond dieet in combinatie met regelmatige lichaamsbeweging waarschijnlijk effectiever is dan vasten.”

Daarnaast is er bezorgdheid over de impact van vasten op het immuunsysteem. Uit dierstudies blijkt dat langdurig vasten het immuunsysteem kan verzwakken, waardoor het lichaam vatbaarder wordt voor infecties. Hoewel korte vastenperiodes bij gezonde mensen waarschijnlijk weinig kwaad kunnen, is er weinig bekend over wat er gebeurt als mensen structureel maaltijden overslaan of langere tijd weinig eten.

Conclusie

Kortom, de claim dat vasten wonderen doet voor het lichaam is slechts gedeeltelijk waar.  Terwijl sommige studies positieve effecten van vasten laten zien, zoals verbeterde bloedsuikerspiegel bij diabetes type 2 en ontstekingsremming, is het effect op andere aandoeningen zoals hartziekten en kanker onvoldoende onderbouwd. Bovendien worden veel van deze bevindingen voornamelijk ondersteund door dierstudies, die niet altijd gemakkelijk naar mensen te vertalen zijn. Vasten kan ook risico’s met zich meebrengen, vooral voor mensen met bestaande medische aandoeningen, aangezien het immuunsysteem verzwakt kan raken en er risico’s op ondervoeding kunnen ontstaan. Het is daarom volgens experts belangrijk dat mensen, vooral met chronische ziekten, medische begeleiding zoeken voordat ze beginnen met vasten.