Geert Wilders, leider van de Partij voor de Vrijheid (PVV), claimde 11 maart op X dat jihadistische moslims het grootste gevaar vormen voor Nederland vormen. Dit is wat kort door de bocht, omdat het opkomende rechtsextremisme en institutioneel extremisme een steeds grotere rol speelt.

Het Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland (DTN) stelt dat jihadisme nog steeds een belangrijke factor is in de veiligheidsdreiging. Daarbij merkt de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) dat jihadistische netwerken actief blijven in Nederland. Daarom wordt het dreigingsniveau in het meest recente rapport, gepubliceerd in december 2024, gehandhaafd op niveau 4 (substantieel). Aanslagen in Europese landen zoals Frankrijk en Duitsland laten zien dat jihadistische dreigingen nog steeds aanwezig zijn.

Toch blijkt uit het dreigingsbeeld dat jihadisme niet de enige bedreiging vormt. Het rapport benadrukt ook dat de groei van rechtsextremisme en anti-institutioneel extremisme steeds grotere zorgen zijn. Dit is iets dat Kees van den Bos, hoogleraar sociale psychologie aan de Universiteit Utrecht, gespecialiseerd in radicalisering, onderschrijft.

Jihadisme versus andere vormen van radicalisering

‘Radicalisering kan uitlopen op terrorisme, maar dat hoeft niet altijd zo te zijn’, stelt Van den Bos. Zo blijven sommigen wel handelen binnen de wet, terwijl anderen uiteindelijk gewelddadig extremisme kunnen omarmen. ‘Toch worden de andere vormen van radicalisering, zoals rechtsextremisme en anti-institutioneel extremisme nog onderschat.’

De rechtsextremistische groeperingen plegen, evenals jihadisten, ook aanslagen. Een voorbeeld hiervan is de aanslag in Christchurch (Nieuw-Zeeland) in 2019, waarbij een terrorist 51 mensen doodschoot in moskeeën. Ook in Duitsland neemt het aantal aanslagen door rechtsextremisten toe.

Het anti-institutioneel extremisme, waarbij groepen zich afzetten tegen overheidsinstanties en wetshandhaving, kent ook voorbeelden. Zoals bijvoorbeeld de Bodegraven-zaak waarin complottheorieën over kindermisbruik leidden tot bedreigingen en bommeldingen bij overheidsinstanties.

Sociale media als katalysator van radicalisering

Van den Bos wijst erop dat de radicalisering versterkt kan worden door sociale media. Vooral jongeren tussen de 16 en 24 jaar zijn vatbaar voor extremere denkbeelden, mede omdat ze nog bezig zijn met hun identiteitsvorming. ‘Sociale media kunnen ervoor zorgen dat jongeren die zich ontevreden voelen, radicalere denkbeelden gaan omarmen’, legt hij uit.

Dit geldt zowel voor rechtsextremistische als voor jihadistische bewegingen. Online platforms zoals Telegram, X en Discord worden vaak gebruikt voor het verspreiden van propaganda en het versterken van groepsgevoelens onder radicaliserende individuen.

Polarisatie en de rol van politiek debat

De polarisatie is een belangrijke factor in de radicalisering en extremisme. Volgens Van den Bos kunnen uitspraken, zoals het X-bericht van Wilders, bijdragen aan een grotere maatschappelijke kloof. ‘Bepaalde groepen kunnen zich afkeren van de samenleving en instituties wantrouwen door dit soort uitspraken. Dit kan leiden tot grotere maatschappelijke spanningen en mogelijk zelfs extremisme’, aldus Van den Bos.

Polarisatie kan een voedingsbodem vormen voor extremistische ideeën, wanneer groepen zich gediscrimineerd of uitgesloten voelen. Zij zijn eerder geneigd radicale overtuigingen aan te nemen. Dit geldt niet alleen voor moslims die zich door anti-islamitische retoriek buitengesloten voelen, maar ook voor extreemrechtse groepen die vinden dat de overheid hen onderdrukt.

Conclusie

De bewering van Geert Wilders dat jihadisme de grootste terroristische dreiging voor Nederland vormt, bevat een kern van waarheid maar is te kort door de bocht. Het Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland bevestigt dat jihadisme nog steeds een belangrijke dreiging is, maar het rapport wijst ook op de groei van rechtsextremisme en anti-institutioneel extremisme als serieuze gevaren.

Bronnen:

• Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst. (2024, 17 december). Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland 2024. https://www.aivd.nl/documenten/publicaties/2024/12/17/dreigingsbeeld-terrorisme-nederland-2024
• Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst. (2024, 22 april). AIVD Jaarverslag 2023. https://www.aivd.nl/binaries/aivd_nl/documenten/jaarverslagen/2024/04/22/jaarverslag-2023/AIVD%2BJaarverslag%2B2023.pdf
• Abbas, T. (2024, 18 november). Sociale oorzaken van radicalisering: Inzichten uit Europa’s grootste extremismeonderzoek. Universiteit Leiden. https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2024/11/sociale-oorzaken-van-radicalisering-uitkomsten-van-europas-grootste-extremismeonderzoek
•  Keizer, K. E. (2010). The spreading of disorder. [Thesis fully internal (DIV), University of Groningen]. [s.n.]. https://pure.rug.nl/ws/portalfiles/portal/10436651/11complete.pdf