Wat jarenlang een Westers fenomeen leek, krijgt nu een Japanse vertaling. In Tokio klinken leuzen over ‘Japan First’ en wantrouwen tegen immigratie. De decennialang machtige Liberal Democratic Party (LDP) verloor haar coalitiemeerderheid, terwijl partijen als Sanseitō onverwacht doorbraken met een mix van nationalisme, anti-globalisering en online activisme.

De recente verkiezingen in Japan laten een complexe, maar duidelijke beweging zien: kiezers wijken af van het traditionele establishment en er ontstaat electorale ruimte voor nieuwe, vaak populistische partijen. Het resultaat is geen kopie van Nederlandse of Europese verschuivingen, maar wel een signaal dat vergelijkbare maatschappelijke problemen – economische onzekerheid, de zichtbaarheid van migratie en de invloed van digitale media – ook aan de andere kant van de wereld hun uitwerking hebben.

De zetelwinst van nieuwe partijen gaat samen met duidelijke verliezen voor de langheersende LDP. In de meest recente stembusgang verloor de regeringscoalitie haar meerderheid in het Hogerhuis – een hak op de koers van de partij en een teken van wijdverbreide onvrede over maatschappelijke problemen als inflatie en vergrijzing.

Volgens Maximilien Rehm, onderzoeker van Japanse politiek aan de Doshisha-universiteit in Kyoto, snijden deze problemen er bij Japanners extra hard in. ‘In Europa is inflatie wel een bekend verhaal, maar in Japan is het eigenlijk voor het eerst dat mensen inflatie meemaken. Mensen schrikken er wel van dat prijzen omhoog gaan.’

Ook immigratie is een opmerkelijk politiek onderwerp in Japan, want het publieke debat rondom immigratiebeleid is in Japan nog piepjong: ‘In Europa is de angst voor migratie al decennialang onderwerp van debat; in Japan is het een nieuwe discussie. Mensen hier weten dus eigenlijk helemaal niet hoe het nou eigenlijk zit met het immigratiebeleid’, aldus Rehm. ‘Ook praat de politiek er vaak een beetje omheen. Zo heeft de LDP in het verleden gezegd: “Japan heeft geen immigratiebeleid.” Dat soort uitspraken voeden natuurlijk ook onvrede rondom het onderwerp.’ Japan staat bekend om het hebben van een zeer strikt immigratie- en vluchtelingenbeleid. Ondanks de arbeidstekorten vanwege vergrijzing, blijft sociale acceptatie van buitenlanders beperkt, blijkt uit onderzoek. 

Een van de snelst gegroeide partijen is een partij die zich profileert met een ‘Japan First’-retoriek. De partij, ‘Sanseitō’, opgekomen uit online gemeenschappen en YouTube-politiek, vergaarde flink wat zetels in het Hogerhuis en dwong het debat rondom immigratie en nationale identiteit naar de voorgrond. Een groot deel van de aanhang van de partij is volgens enquêtes van Asahi Shimbun ook zeer wantrouwend naar de politiek. Volgens Rehm begon de partij als reactie op het heftige COVID-beleid van de Japanse overheid. ‘Ze begonnen als een anti-lockdown en anti-maskerpartij tijdens COVID. Het is een recentere ontwikkeling dat ze hevig de anti-immigratieretoriek omarmen.’ 

Een andere opvallende ontwikkeling is dat populistische partijen niet alleen steun krijgen van de traditionele, oudere conservatieve achterban. Volgens Rehm zien we juist dat veel jonge mensen zich afkeren van de gevestigde partijen. ‘We zien dat veel jonge mensen, niet alleen rechts-populistische, maar ook andere niet-gevestigde partijen steunen. Of dat nu dus Sanseitō is, of de Democratic Party For the People (DPP), wat een soort techno-populistische partij is. Of links de partij Reiwa Shinsengumi, wat weer een links-populistische partij is. We zien aan beide kanten dat jonge mensen wegkeren van gevestigde partijen.’

De opmars van populistische en nationalistische partijen heeft al zichtbare effecten: debatagenda’s verschuiven, en gevestigde partijen zoals de LDP bewegen naar rechts. Of Sanseitō en soortgelijke formaties duurzaam politiek gewicht kunnen houden, is onzeker: hun groeimodel rust sterk op online zichtbaarheid en protestenergie, factoren die snel kunnen fluctueren. Ook is de nieuwe premier van de LDP, Sanae Takaichi, razend populair – met een goedkeuringspercentage van 68%, volgens een onderzoek van Asahi Shimbun. Toch is de kortetermijnimpact politiek reëel: het heeft het Japanse debat veranderd en de politieke agenda sterk beïnvloed. 

De verschuiving in Japan laat zien dat populisme een wereldwijd politiek fenomeen is dat zich aanpast aan lokale omstandigheden. De komende jaren zullen uitwijzen of de Japanse politiek de groei van populisme en de zwaai naar rechts om zal zetten in politiek beleid, en of de golf van woede en frustratie verder oploeit. Eén ding is duidelijk: de politieke stilte waar Japan zo lang om bekend stond, is doorbroken.

De politieke onvrede is ook te zien aan de groei van straatdemonstraties rondom immigratie. In de onderstaande reportage wordt verteld hoe maatschappelijke problemen en de zichtbaarheid van buitenlanders in Japan leiden tot publiek protest.