De MERCOSUR-deal heeft afgelopen dinsdag weer veel boeren op de been gebracht en is geen nieuw plan. Al sinds 1999 onderhandelt de Europese Unie met de MERCOSUR-landen: Brazilië, Argentinië, Uruguay en Paraguay. Dit akkoord zal handel liberaliseren en importtarieven verlagen. Wat ooit begon als een belofte van economische groei, is ruim twintig jaar later uitgegroeid tot een politieke discussie.

De gesprekken tussen de EU en MERCOSUR starten in een tijd waarin globalisering op zijn hoogtepunt was. De EU zocht nieuwe markten voor haar industrie, vooral de auto- en farmaceutische sector. In ruil daarvoor zouden Zuid-Amerikaanse landen meer landbouwproducten, zoals rundvlees, suiker en soja mogen exporteren naar Europa.

De eerste onderhandelingen in 1999 liepen al snel vast. Landen als Frankrijk en Ierland vreesden toen al dat goedkope import hun boeren zou raken. Na bijna twintig jaar van stilstand kwam in 2019 een doorbraak, de Europese Commissie en MERCOSUR bereikten een politiek akkoord. Het moment viel samen met de Braziliaanse regering van Jair Bolsonaro, die landbouw en ontbossing prioriteit gaf. Dat zorgde meteen voor veel kritiek in Europa.

Het akkoord werd gepresenteerd als het grootste handelsverdrag ooit voor de EU, met een gezamenlijke markt van 780 miljoen mensen, maar achter de schermen waren er genoeg twijfels.

Klimaat en wantrouwen

De enorme branden in het Amazonewoud in 2019 veranderden meteen het politieke speelveld. Europese landen, vooral Frankrijk, Ierland en Oostenrijk, stelden meteen dat ze het verdrag niet konden goedkeuren zolang Brazilië zich niet aan zijn klimaatbeloften hield. Volgens Hosuk Lee-Makimaya, expert in internationale handel in Brussel, verklaarde Macron toentertijd dat hij geen handelsovereenkomst kan sluiten met landen die het Klimaatakkoord van Parijs negeren.

De Europese Commissie probeerde sindsdien de deal aan te passen met extra duurzaamheidsregels. Maar die regels waren eigenlijk zwak: ze verplichten geen echte sancties, alleen ‘overleg’ en ‘samenwerking’. Volgens Climate Action Network Europe is er daardoor geen enkele garantie dat importproducten echt aan Europese milieu- en dierenwelzijnseisen voldoen.

Een verdeeld Europa

Wat de MERCOSUR-deal zo ingewikkeld maakt, is dat elk EU-lidstaat een veto kan uitspreken. Lee-Makiyama zegt: ‘Tegen de tijd dat het proces is afgerond, heeft minstens één lidstaat van gedachten veranderd. Vaak zijn het er zelfs twee.’

Landen zoals Duitsland, Spanje en Nederland zien vooral economische kansen. Hun industrie kan daardoor makkelijker spullen exporteren naar Zuid-Amerika. Maar andere landen, zoals Frankrijk, Ierland en Polen, maken zich juist zorgen over hun landbouw.

In Frankrijk is het extra gevoelig, omdat veeteelt daar politiek een groot thema is. De weerstand is daar het sterkst. President Macron heeft de goedkeuring van de deal dan ook meerdere keren tegengehouden, mede door protesten van boeren en druk van milieubewegingen.

Zo laat de MERCOSUR-deal eigenlijk zien hoe Europa zelf in elkaar zit: een Unie die probeert als één blok op te treden, maar waarvan de lidstaten heel verschillende belangen hebben. De ene wil vooral industrie en export stimuleren, de ander wil juist de landbouw beschermen en er is ook het spanningsveld tussen economische groei en klimaatbeleid.

Meer dan handel

Wat de deal vandaag zo lastig maakt, is dat het niet alleen over importquota gaat. Het gaat ook over vertrouwen: kun je vrijhandel drijven met partners die andere milieu- en sociale regels hebben?

Voor Europese boeren staat MERCOSUR voor oneerlijke concurrentie. Voor Zuid-Amerikaanse producenten voelt de Europese markt juist dicht, met regels die bijna niet te halen zijn. Voor politici is het een test: hoe serieus nemen we eigenlijk onze eigen klimaatdoelen?

Na meer dan twintig jaar onderhandelen is de deal nog steeds niet officieel goedgekeurd. De kans is groot dat MERCOSUR, dat ooit bedoeld was als handelsbrug tussen continenten, vooral laat zien hoe groot de kloof is tussen idealen en belangen, zowel binnen Europa als daarbuiten.