TikTok, Netflix, Instagram, Snapchat en nog veel meer. Jongeren swipen, scrollen en streamen tegenwoordig de hele dag door. De schermuren lopen flink op, maar de zorgen nemen ook toe. Op dinsdag 11 november heeft psycholoog Thijs Launspach een uitspraak gedaan in Goedemorgen Nederland. Hij zei: ‘Veel schermtijd op jonge leeftijd geeft een verhoogd risico op depressie, angst en zelfbeeldproblemen’. Volgens veel berichten in de media klopt dit, maar wat zegt de wetenschap hierover?
Wat wordt er beweerd?
De stelling luidt dat ‘veel schermtijd’ op jonge leeftijd leidt tot een verhoogd risico op depressie, angst en zelfbeeld problemen. Het gaat daarbij om jongeren die dagelijks meerdere uren op hun telefoon, tablet, computer of tv doorbrengen. De vraag is: is er een oorzakelijk verband of zien we vooral samenhang?
Wat zegt het wetenschappelijk onderzoek?
Verschillende studies vinden een aantoonbare samenhang tussen schermtijd en mentale gezondheidsproblemen. Dat betekent dat jongeren met meer schermuren gemiddeld vaker depressieve symptomen, angstklachten of een lager zelfbeeld melden, dan jongeren met minder schermtijd. Een Amerikaanse studie heeft onderzoek gedaan met ongeveer veertigduizend kinderen en tieners en laat zien dat oudere tieners (14-17 jaar), die zeven uur of meer per dag achter een scherm zitten, meer dan twee keer zo vaak worden gediagnosticeerd met depressie of angst.
In de BMC Psychology-review, waarin meerdere internationale onderzoeken zijn samengevat, wordt gezegd dat verhoogde schermtijd vaak samenhangt met een lager zelfbeeld en hogere niveaus van angst en depressieve klachten. Dit gaat dan vooral over ‘passieve’ schermactiviteit, denk hierbij aan bijvoorbeeld eindeloos scrollen op sociale media. Daarnaast is er een Braziliaanse studie geweest die onder twaalf- tot vijftienjarige het risico verder onderzocht. Jongeren met vier tot zes uur schermtijd per dag, hadden een 35% hogere kans op depressiesymptomen dan jongeren die minder dan twee uur per dag achter een scherm zaten. Bij meer dan zes uur per dag, liep dit risico op tot 88% of hoger. Echter ontstaat volgens onderzoek van het UC San Francisco, ook slaapstoornissen onder jongeren. Slaaptekort is ook een mogelijke factor op het creëren van depressie, angststoornissen en zelfbeeldproblemen.
Wat zeggen deskundigen in de psychologie hierover?
‘Het is heel lastig om een direct verband, laat staan een causaal/oorzakelijk verband tussen degelijke dingen vast te stellen. Er zijn meestal veel onderliggende factoren en relaties die een rol spelen binnen een dergelijk verband. Schermtijd leidt immers niet zomaar opeens tot depressieve gevoelens, daar zitten nog een aantal stappen tussen’, aldus meneer Bisselink. Er zijn meestal nog veel andere factoren die invloed hebben op dat verband. Denk hierbij aan wat er precies gedaan wordt op de apparaten.
Volgens dr. Ploeger is er geen eenduidig verband tussen gebruik van sociale media en depressieve gedachten. ‘In mijn onderzoek onder studenten zie ik geen eenduidig verband tussen gebruik van sociale media en depressieve klachten. Wel zou het me niet verbazen dat de oververmoeidheid en stress die je tegenwoordig veel ziet bij studenten, samenhangt met voortdurend op je mobiel zitten. Het brein krijgt nooit echt rust’, aldus dr. Ploeger. Volgens haar zijn er ook positieve elementen aan sociale media. Denk hierbij aan gemakkelijk contact houden met andere mensen.
Verklaart schermtijd alles?
Het is belangrijk om te weten dat deze studies vooral correlaties laten zien en minder vaak causaliteit. Dit betekent dat jongeren met mentale klachten ook juist meer schermtijd kunnen opzoeken, denk hierbij aan het ontsnappen van ‘de echte wereld’ of vanwege sociale isolatie. Schermtijd draagt volgens de studies wel bij aan de klachten, mede door het slechte slapen en gebrek aan beweging. Volgens een Chinese studie bleek dat ongeveer 44% van het verband tussen schermtijd en angst, te verklaren was via slechtere slaapkwaliteit.
Conclusie
Er is geen wetenschappelijk bewijs dat veel schermtijd direct depressie, angst of zelfbeeld problemen veroorzaakt bij jongeren. De meeste onderzoeken laten alleen een verband zien, waarbij andere factoren zoals slaap en sociale omstandigheden ook meespelen. Daarom is de uitspraak dat veel schermtijd het risico verhoogt op deze klachten ongefundeerd.
