Moord, doodslag, zware mishandeling met de dood tot gevolg, terroristische misdrijven en misdrijven tegen de veiligheid van de staat. Volgens het Nederlandse wetboek van strafrecht kan men voor deze misdrijven levenslang veroordeeld worden. Levenslang houdt in Nederland echt een levenslange gevangenisstraf in en daarmee is Nederland het enige land in de EU zonder wettelijk vastgelegde mogelijkheid tot vrijlating of herziening. Het strengste regime van Europa zou je hieruit kunnen concluderen, maar of de wet onmenselijk is en moet veranderen is nog niet vastgesteld.
Er zijn in Nederland verschillende organisaties die opkomen voor de rechten van gedetineerden, zoals Stichting Forum Levenslang, Amnesty International Nederland en Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten. Volgens comitélid van aanbeveling Forum Levenslang Annette Mul is rechtvaardigheid wereldwijd en in Nederland een onmisbaar begrip, maar geeft iedereen zijn eigen betekenis aan het begrip. “Wat jij verstaat onder rechtvaardig kan wat anders zijn dan wat ik versta onder rechtvaardig”, vertelt Mul. Mul is oprichtster van de Ubuntu society gebaseerd op het Zuid-Afrikaanse gedachtegoed Ubuntu. Zij benadert het strafrecht in Nederland dan ook vanuit dat gedachtegoed en is geïnspireerd door de waarheids- en verzoeningscommissie van Desmond Tutu en Nelson Mandela 1993. “Een misdaad heeft een eigen verantwoordelijke, de misdadiger, maar er is te allen tijde een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de gemeenschap, wat betekent dat de gemeenschap is beschadigd en ze gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor het herstel van de gemeenschap en dus ook de misdadiger”, legt Mul uit.
Strafrecht- en TBS-advocaat Jan-Jesse Lieftink kan zich vinden in het Zuid-Afrikaanse gedachtegoed Ubuntu. Hij vindt zelf ook dat levenslang, zoals de wet het nu omschrijft, niet humaan is, maar begrijpt ook de menselijke kant van de nabestaanden. “Ik begrijp heel goed dat er nabestaanden zijn die vinden dat een moordenaar levenslang moet krijgen, want hij heeft het leven lang van een ander afgenomen, een soort “oog om oog, tand om tand” principe”, geeft hij aan.
Volgens het Europees Hof voor Rechten van de Mens (EHRM) is de levenslange veroordeling die we in Nederland kennen in strijd met het verbod op onmenselijke behandeling en aan de hand daarvan zou ons rechtssysteem onmenselijk zijn. Mede door de adviezen van Stichting Forum Levenslang wordt er sinds 2017 beleidsmatig getoetst op herstel van de levenslang gedetineerde. Voorlopig is er nog geen wet voor herziening en is het Nederlandse strafrechtsysteem niet verplicht om gedetineerden te toetsen op herstel.
In onderstaande reportage spreek ik met Annette Mul en Jan-Jesse Lieftink over het perspectief van gedetineerden met een levenslange veroordeling.
