Sinds 2024 geldt in Nederland een vernieuwde zedenwet, waarin consent centraal staat. Volgens strafrechtadvocaat Ivonne Leenhouwers draait het niet langer om dwang, maar om de vraag of beide partners écht instemmen met seks. Die verandering is nodig, zegt ze, omdat de samenleving anders naar grenzen en seks kijkt dan vroeger. Maar hoe weet je of iemand echt wil? En hoe praat je daarover zonder dat het ongemakkelijk wordt? 

Campagnes, zoals de Belgische actie “Toestemming start met een babbel” van Sensoa, laten zien dat het makkelijker kan dan je denkt: met simpele vragen, open communicatie en een beetje lef. Daarom geven ze simpele voorbeelden: zeg eens “Is dit oké voor jou?”, of “Dit is fijn, maar meer wil ik nog niet.” Die voorbeelden moeten jongeren helpen met het gesprek over consent aan te gaan. Volgens Ivonne Leenhouwers is die communicatie nu nog niet altijd even goed: “Seksuele communicatie is vaak heel subtiel. Je kunt soms denken: ‘de ander moet echt wel aan mij merken dat ik boos ben of verdrietig’ en die ander heeft dat helemaal niet in de gaten.” 

Het praten over toestemming tijdens de seks is echt een essentiel onderdeel van de seks. “Als je seksueel contact met iemand wil, dan moet je eerst checken of er toestemming is.” Vertelt Leenhouwers. Volgens haar kan consent op verschillende manieren te pas komen: “Dat hoeft niet altijd mondeling, maar je moet wel op elk moment dat je het initiatief neemt even nagaan: ‘ben je oké, is dit wat je ook wil?’ Maar het is natuurlijk het makkelijkst om het wel even te vragen.” Volgens Leenhouwers is het verstandig om de hele tijd alert te blijven voor signalen: “Als je merkt dat iemand niet meedoet met de seks, niet zelf ook een handeling verricht, heel passief blijft, dat zijn tekenen dat je moet denken: ho, stop of checken, gaat alles nog goed?” Die toestemming is zo belangrijk, omdat het met de nieuwe zedenwet dus strafbaar is om seks met iemand te hebben zonder toestemming, legt Leenhouwers uit: “Seks zonder toestemming is verkrachting en dat is hartstikke strafbaar.”

Het is met het ingaan van de nieuwe zedenwet dus extra belangrijk om hier goed op te letten, vertelt de strafrechtadvocaat: “De wetgever zegt: het zijn verbale en non-verbale signalen van niet willen, daar moet je opletten. Dus op het moment dat iemand passief blijft of bevriest, of het hoofd wegdraait en tranen laat zien, dan moet je in de gaten hebben: de ander stemt niet in.” Er wordt met de nieuwe wet dus rekening gehouden met verbale en nonverbale signalen. Ga je dan toch door, terwijl er duidelijke signalen zijn dat de ander niet wil, dan ben je dus strafbaar bezig. Dat kan volgens Ivonne Leenhouwers heel grote gevolgen hebben: “Het risico is er zeker dat je in de problemen komt als je niet goed communiceert. Als je signalen negeert, kun je je schuldig maken aan seks zonder instemming. Daarom is het zo belangrijk dat je oefent om erover te praten en dat het normaal wordt om te vragen: ‘is dit oké?’” Als het aan de strafrechtadvocaat ligt, dan praten we straks allemaal “Praten over seks is natuurlijk best lastig. Ik hoop dat door deze nieuwe wet mensen gewoon wat vaker dat gesprek aangaan en dat dat ook vanuit school en studie, zeker ook bij jonge mensen, wordt aangeleerd.”

Benieuwd naar de reacties van jongeren op dit onderwerp? Luister dan nog even naar de reportage. Daarin vertelt Ivonne Leenhouwers hoe de nieuwe zedenwet over consent werkt en vertelt Schrijver Michiel Peereboom waarom consent zo’n belangrijk thema is in zijn nieuwe film ‘Onze Jongens 3’