We horen het overal: Europa schuift naar rechts. In bijna elk land winnen rechtse partijen, van Meloni in Italië tot Le Pen in Frankrijk, en bij ons natuurlijk de PVV.
Maar volgens schrijver en journalist Marijn Kruk is dat te simpel gesteld. ‘Rechts betekent in elk land iets anders,’ zegt hij. ‘Toch kun je wel een paar algemene kenmerken noemen die al die bewegingen delen.’

Wat hij overal terugzag tijdens zijn onderzoek, is dat deze partijen uitgaan van een sterk idee van nationale gemeenschap. ‘Ze stellen allemaal een soort mythische eenheid voorop, een volk dat één hoort te zijn in traditie, geloof en identiteit,’ legt Kruk uit. Volgens hem voelen veel mensen dat die gemeenschap bedreigd wordt, ‘van buitenaf door migratie of de Europese Unie, en van binnenuit door elites die het niet begrijpen of negeren.’

Volgens Kruk is het een misverstand om te denken dat deze stroming alleen draait om woede of protest. ‘Er wordt vaak gedacht: ach, het is gewoon een manier om te provoceren of om onvrede te uiten,’ zegt hij. ‘Maar het is een heel serieuze denkwereld, met mensen die oprecht geloven dat hun samenleving wordt uitgehold.’

Hij benadrukt dat het niet alleen om emotie of protest gaat, maar om een eigen ideologische traditie. ‘Het gaat om een wereldbeeld dat teruggaat tot de achttiende eeuw, met denkers als Edmund Burke en Joseph de Maistre,’ vertelt Kruk. ‘Ze hebben een eigen visie op hoe de wereld eruit zou moeten zien, en die verdient het om serieus genomen te worden.’

Dus als we zeggen dat Europa naar rechts schuift, bedoelen we niet één soort rechts. We bedoelen een verzameling bewegingen die allemaal verlangen naar een sterker nationaal ‘wij’, maar met heel verschillende invullingen per land.

Lange tijd was dat soort denken taboe. Na de Tweede Wereldoorlog was alles wat naar nationalisme rook besmet. ‘Door het nazisme was er een groot ‘nooit meer’ gevoel,’ zegt Kruk. ‘Maar daardoor is deze manier van denken lang ondergronds gebleven.’

Sinds de jaren negentig, toen het liberalisme en de vrije markt de toon zetten, is die onderstroom opnieuw gegroeid. Nu komt ze weer naar boven, zichtbaar in de politiek én op sociale media.

Een belangrijk voorbeeld is Hongarije onder Viktor Orbán. ‘Boedapest is eigenlijk een ontmoetingsplek geworden voor het nieuwe Europese rechts,’ vertelt Kruk. ‘Op conferenties als CPAC komen politici, denkers en influencers samen, van keurige conservatieven tot extreme complotdenkers.’

Volgens Kruk laat dat zien dat Europa niet zomaar ‘naar rechts schuift’. ‘Het is een ideologische verschuiving met diepe wortels,’ zegt hij. ‘En die gaat de Europese politiek nog lang blijven beïnvloeden.’

Bekijk hier onder de explainer die redacteur Merel heeft gemaakt over de verschillende rechtse stromingen binnen Europa.