D66 kwam 3 september met het plan om de woningnood te bestrijden door een nieuwe stad te bouwen, die IJstad moet gaan heten. Deze stad zou op een nieuw stuk land van 2500 hectare in het Markermeer moeten worden gebouwd. Het Markermeer is een Natura 2000-gebied, waarvoor strikte regels gelden op basis van Europese wetgeving. D66 claimt dat het juridisch en ecologisch haalbaar is om dit plan toch te realiseren. 

Wat is een Natura 2000-gebied?

Natura 2000 is een netwerk van beschermde natuurgebieden binnen de Europese Unie. Dit zijn gebieden die zijn aangewezen om de biodiversiteit te behouden en te herstellen, en dan vooral de leefgebieden van bedreigde planten- en diersoorten. Het is overigens het grootste samenhangende netwerk van beschermde natuurgebieden ter wereld. Er gelden voor deze gebieden twee belangrijke Europese richtlijnen:

1. De Vogelrichtlijn (1979) – gericht op de bescherming van alle wilde vogelsoorten en hun leefgebied
2. De Habitatrichtlijn (1992) – gericht op het behoud van natuurlijke habitats en wilde flora en fauna die van Europees belang zijn.

Deze richtlijnen zijn vertaald naar nationale wetgeving, zoals de Wet natuurbescherming in Nederland. Hierdoor gelden er in Natura 2000-gebieden strikte regels. Wanneer er ontwikkelingsplannen zijn voor deze gebieden die negatieve gevolgen kunnen hebben voor de natuur, mogen deze alleen doorgaan na een diepgaande analyse en eventueel beschermende maatregelen.

Het Markermeer is een van deze aangewezen Natura 2000-gebieden. Dit is besloten vanwege het belang van het gebied voor watervogels en trekvogels, ook is het een leefgebied voor zeldzame vissoorten en andere watergebonden soorten. 

Juridische en ecologische haalbaarheid

Volgens D66 is het Markermeer de laatste jaren ecologisch achteruit gegaan en biedt hun project kansen voor natuurverbetering. In hun verkiezingsvoorstel voor IJstad vertellen ze dat het meer is afgesloten door dijken en dat een dikke sliblaag het bodemleven verstikt. Door het potentiële eiland natuurinclusief te ontwerpen en de Marker Wadden uit te breiden met een gebied van vergelijkbare grootte, zou de natuurkwaliteit verbeteren. D66 wil dit juridisch vastleggen als voorwaarde voor de ontwikkeling van IJstad. 

Toch is het bouwen in een Natura 2000-gebied erg complex. Alleen als er geen alternatieven zijn, het project van groot belang is en er voldoende compensatie voor de natuur plaatsvindt, kan er een uitzondering worden gemaakt. Dit alles is vastgesteld in de Wet natuurbescherming.

In de praktijk is het vaak lastig gebleken aan deze voorwaarden te voldoen. Projecten zoals Lelystad Airport en de Porthos CO₂-opslag hebben vertraging opgelopen of zijn aangepast vanwege juridische bezwaren rond stikstofuitstoot en natuurimpact.

Ecologische risico’s en kritiek

D66 stelt dat IJstad de ecologie kan verbeteren, ecologen en natuurorganisaties zijn hier sceptisch over. Het Markermeer is een belangrijk leefgebied voor verschillende soorten trekvogels, vissen en andere leefvormen. Verstoring van dit gebied kan leiden tot verlies van biodiversiteit, zelfs wanneer er compensatie plaatsvindt. 

In een gesprek met Natuurmonumenten laten zij weten dat zij geen uitspraken willen doen over het plan, wat aangeeft dat het onderwerp erg gevoelig ligt. Andere experts, zoals ecologen van de Wageningen Universiteit, benadrukken dat natuurcompensatie niet automatisch leidt tot goedkeuring van een project als deze. De ecologische impact moet per soort en leefomgeving worden beoordeeld, dat proces kan lang duren en is erg onzeker.

Conclusie

De claim van D66 dat het juridisch en ecologisch haalbaar is om IJstad in het Markermeer te bouwen, is niet goed genoeg te controleren. Juridisch gezien is het onder bepaalde voorwaarden mogelijk om in een Natura 2000-gebied te bouwen, mits er geen alternatieven zijn, het project van groot maatschappelijk belang is en er voldoende compensatie tegenover staat. Ecologisch gezien is het voorstel erg moeilijk te beoordelen. Hoewel D66 streeft naar natuurverbetering, is het onzeker of dit voldoende is om negatieve effecten op de natuur te voorkomen. De haalbaarheid van het project zal afhangen van toekomstige onderzoeken, juridische procedures en ecologische beoordelingen. De claim kan dus momenteel niet bewezen worden, maar ook niet echt worden uitgesloten. Of het IJstad project daadwerkelijk kan worden gerealiseerd, zal afhangen van de mate waarin D66 haar belofte van natuurinclusieve ontwikkeling en compensatie kan waarmaken, rekening houdend met de Europese en nationale wetgeving.