Claim: Europa is het snelst opwarmende continent
Oordeel: Waar
FACTCHECK – In een artikel van NRC van 29 september 2025 staat de kop: Europa is het snelst opwarmende continent, en dat deze opwarming het Europese leven onder druk zet. In deze Factcheck richt ik me op het eerste deel van die uitspraak: Europa is het snelst opwarmende continent. De claim klinkt groot, maar klopt dat ook echt?
De bewering is gebaseerd op onderzoek van het Europees Milieuagentschap (EEA). Dit agentschap publiceert elke vijf jaar een uitgebreid overzicht van de milieutoestand in Europa. In het meest recente rapport, Europe’s environment and climate: knowledge for resilience, prosperity and sustainability, stelt het EEA dat de gemiddelde temperatuur in Europa de afgelopen decennia ruim 2,3 graden Celsius is gestegen ten opzichte van het pre-industriële tijdperk. Ter vergelijking: wereldwijd ligt dat gemiddelde rond de 1,2 graden. Volgens het agentschap betekent dat dat Europa ongeveer twee keer zo snel opwarmt als de rest van de wereld.
Om te begrijpen waarom dat zo is, moeten we kijken naar de fysieke processen achter die cijfers. Wilco Hazeleger, hoogleraar systematische klimaatwetenschappen aan de Universiteit Utrecht, legt uit waarom Europa er wat opwarming betreft met kop en schouders bovenuit steekt. ‘Ten eerste warmen continenten harder op dan oceanen. Daar zijn goede fysische redenen voor die wat te ingewikkeld zijn om zo uit te leggen,’ zegt Hazeleger. Kort samengevat kijken we naar drie veel genoemde factoren: warmtecapaciteit, verdamping en warmte-uitwisseling. Volgens het World Economic Forum kan water veel meer warmte opnemen dan land voordat de temperatuur stijgt, dus oceanen dempen de opwarming. Op land is dat niet het geval: daar stijgt de temperatuur sneller. Bovendien verdampt boven zee veel water, en dat proces kost energie — die energie gaat niet naar temperatuurstijging, maar naar verdamping. Op land is er minder vocht, dus minder verdamping en meer directe opwarming. Tot slot kunnen oceanen warmte in de diepte opslaan en via stromingen verspreiden, terwijl landoppervlakken de opgenomen warmte sneller aan de atmosfeer afgeven.
‘De tweede reden dat Europa sneller opwarmt dan andere continenten is dat Europa redelijk dicht bij de Noordpool ligt,’ legt Hazeleger uit. In het noordpoolgebied vindt het zogeheten Arctic Amplification-effect plaats: doordat zeeijs smelt, wordt minder zonlicht teruggekaatst en warmt de oceaan sneller op. Die extra warmte komt in de winter weer vrij in de atmosfeer, waardoor de hele regio – inclusief Europa – sterker opwarmt.
Niet iedereen is het eens met de formulering ‘snelst opwarmende continent’. De Stichting JAS, een kritisch platform dat klimaatonderzoek beoordeelt maar zelf geen wetenschappelijke instantie is, stelt dat de term te breed is en dat ook delen van Azië en het noordpoolgebied vergelijkbare temperatuurstijgingen laten zien. Toch moet hierbij worden gezegd dat het noordpoolgebied geen continent is, maar een regio die deels binnen Europa valt. Bovendien bevestigen vrijwel alle grote wetenschappelijke instituten de conclusie van het EEA. Zowel het KNMI als het Copernicus Climate Change Service – dat samenwerkt met de Europese Commissie en de Wereld Meteorologische Organisatie – rapporteren dat Europa sinds de jaren tachtig meer dan twee keer zo snel opwarmt als het wereldwijde gemiddelde. Ook de European Climate Risk Assessment (EUCRA) uit 2024, eveneens van het EEA, bevestigt dat de gevolgen van deze versnelde opwarming al zichtbaar zijn: extremere hittegolven, smeltende gletsjers, stijgende zeespiegels en schade door droogte en overstromingen.
Conclusie
De claim “Europa is het snelst opwarmende continent” blijkt grotendeels waar. De uitspraak is goed onderbouwd door het Europees Milieuagentschap en wordt bevestigd door onafhankelijke klimaatdiensten zoals Copernicus en het KNMI. De verklaring ligt in de fysische eigenschappen van land ten opzichte van zee en de invloed van de Noordpool op het Europese klimaat. Europa warmt dus daadwerkelijk sneller op dan de rest van de wereld. De claim van NRC is daarmee feitelijk juist en betrouwbaar
