Al meer dan dertig jaar houden tv-formats de aandacht van kijkers vast, zelfs nu streaming, social media en AI de mediawereld volledig veranderen. Hoe kan het dat programma’s als Wie is de Mol? Big Brother, Idols, Expeditie Robinson en Wheel of Fortune nog altijd bestaan?

Volgens gedragswetenschapper Reint Jan Renes is dat minder mysterieus dan het lijkt. “Een goed format combineert vaste patronen met precies genoeg verrassing. Mensen willen herkenning, maar nooit saaiheid.” Die voorspelbaarheid is volgens Renes cruciaal. Kijkers weten wat ze kunnen verwachten: de eliminatie, de opdracht, het duel, de finale. Het ritme voelt vertrouwd; bijna ritueel. Tegelijk wordt elke nieuwe versie subtiel aangepast, net genoeg om fris te blijven. Dat verklaart waarom formats wereldwijd rondgaan zonder hun kracht te verliezen. “We onderschatten hoe diep die behoefte aan structuur zit. Een format dat klopt, geeft houvast, en dat werkt in Nederland net zo goed als in Japan of Argentinië.”

Maar succes draait niet alleen om vorm. Formats raken iets menselijks: competitie, groepsdynamiek, spanning, falen en winnen. Renes legt uit dat dit psychologisch veel sterker werkt dan we denken. “Formats spelen in op basisbehoeften: verbondenheid, nieuwsgierigheid, oordeel, emotie. Dat maakt ze bijna tijdloos.”Zelfs nu AI langzaam zijn weg vindt in redacties en studio’s, gelooft Renes dat dit succes niet zomaar verdwijnt. Technologie kan onderdelen efficiënter maken, van research tot visuele effecten, maar de kern blijft menselijk. Wie iemand verdenkt in Wie is de Mol, hoe kandidaten elkaar bespelen in Big Brother, of hoe emoties oplopen in The Voice: dat blijft authentiek gedrag, geen algoritme.

De toekomst van formats hangt dus niet af van techniek, maar van de vraag of ze nog steeds inspelen op wat mensen graag voelen. En daar is Renes duidelijk over: “Zolang programma’s herkenning en verrassing blijven combineren, blijven ze bestaan. Het publiek verandert, maar ons brein niet zo snel.”