In het recent uitgebrachte verkiezingsprogramma van de VVD staat het volgende: Terwijl we in de zorg nu al vijftigduizend mensen tekortkomen, is het aantal ambtenaren in vijf jaar toegenomen met bijna 70.000, waarvan 30.000 bij de Rijksoverheid. Nu wordt er niet in de tekst verwezen naar een bron die deze cijfers bevestigd.

De VVD verwijst in het verkiezingsprogramma niet naar een specifieke bron. In het slotwoord staat dat het programma is geschreven op basis van “alle expertise en kennis die in de partij zit,” zonder verdere toelichting. De claim lijkt vooral bedoeld om het standpunt van de VVD, over een kleinere overheid, te onderbouwen.

De rede dat deze cijfers genoemd worden is omdat het aantal ambtenaren blijft stijgen en er zijn partijen die dat graag willen tegengaan. Ze vinden het een probleem omdat ze vrezen voor hoge kosten, te veel bureaucratie en een overheid die zichzelf in stand houdt. De VVD pleit in hun verkiezingsprogramma consistent voor een compacter ambtenarenapparaat. Volgens hun standpunten zorgt de grootte van de overheid voor ineffectieve en verslechterde dienstverlening. Hun standpunten vind je terug in het verkiezingsprogramma.

Hoeveel ambtenaren zijn er in de afgelopen vijf jaar bijgekomen? Verschillende onafhankelijke instellingen die zorgen voor feiten, analyse en controle hebben onderzoek gedaan naar de toename van ambtenaren. Volgens Kennis van de Overheid is het totale aantal voltijdbanen binnen het openbaar bestuur (Rijk, gemeenten, provincies, waterschappen en gemeenschappelijke regelingen) tussen 2018 en 2023 gestegen van ongeveer 294.5 duizend fte (fte=fulltime equivalent, voltijd medewerker) naar 354.9 duizend fte. Dat is een toename van ruim 60.000 fte. Als je ook politie, defensie en rechterlijke macht meerekent, kom je uit op een bredere stijging van ongeveer 70.000 fte in vijf jaar tijd. Deze cijfers gaan echter over de 5 jaar tussen 2018 en 2023 en zijn daarom niet accuraat voor de claim van de VVD.

Wat betreft de Rijksoverheid: volgens de Jaarrapportage Bedrijfsvoering Rijk 2024 steeg het aantal rijksambtenaren van 125.4 duizend fte in 2020 naar 157 duizend fte in 2024. Dat is een toename van ruim 31.000 fte, wat de VVD-claim van 30.000 bevestigt

Een door ons geraadpleegde expert Frits van der Meer, Professor Comparative Public Sector and Civil Service Reform aan de Universiteit Leiden, die betrokken is bij SGReform van de EU en gespecialiseerd in overheidsdata, bevestigt tijdens gesprek:

“De cijfers van de Jaarrapportage zijn betrouwbaar en gebaseerd op fte’s. Het klopt dat het aantal rijksambtenaren in vijf jaar met ongeveer 30.000 is toegenomen. Maar het bredere cijfer van 70.000 is moeilijk te verifiëren, omdat ‘ambtenaar’ geen eenduidige definitie heeft. Sommige tellingen nemen ook politie, defensie en rechterlijke macht mee, anderen niet. Zonder duidelijke afbakening is het cijfer van 70.000 niet controleerbaar.”

Hij voegt toe dat de groei deels te verklaren is door extra personeel voor de afhandeling van de kindertoeslagaffaire, de aardbevingsproblematiek in Groningen, en beleidsintensiveringen op klimaat, ruimtelijke ordening en woningbouw. Ook wijst hij op de grote inhuur en openstaande vacatures, wat het beeld complexer maakt.

De claim over rijksambtenaren is goed onderbouwd en komt overeen met officiële cijfers. De bredere claim over 70.000 ambtenaren is lastiger te verifiëren. De VVD geeft geen duidelijke definitie van “ambtenaar,” waardoor het onduidelijk is of bijvoorbeeld politie en defensie zijn meegerekend. De expert benadrukt dat het noemen van aantallen zonder context of sectorale uitsplitsing: “Zeer simpel en bedoeld om electoraal te scoren.”

Conclusie:

De claim is gedeeltelijk waar. De claim dat er 30.000 rijksambtenaren zijn bijgekomen in vijf jaar is correct volgens officiële rapportages. De bredere claim van 70.000 extra ambtenaren is echter niet goed onderbouwd en wordt tegengesproken door andere bronnen. De VVD laat onduidelijk wat ze precies bedoelen met “ambtenaar,” waardoor het bredere cijfer niet controleerbaar is.