Utrecht – Jongeren tussen de twaalf en vijfentwintig jaar roken zichtbaar vaker dan dat ze vapen. Dat blijkt uit straatobservaties van twee studenten Datavisualisatie en Infographics van de Hogeschool Utrecht. Deze waarnemingen op straat wijken af van de recentste beschikbare cijfers van het Trimbos-instituut uit 2023.
Door: Kellen Gortemaker & Mendy Hogenboom
Uit de veldobservatie blijkt dat jongeren vaker grijpen naar een sigaret dan naar een vape. Twee studenten van de Hogeschool Utrecht telden systematisch hoeveel jongeren een sigaret opstaken en hoeveel jongeren een vape gebruikten. Voor het station rookten jongeren vijf keer zo vaak als dat ze vapeten. Binnen een uur werden 75 sigaretten aangestoken en 15 vapes gebruikt. Het gaat om een momentopname en is daarmee geen representatieve afspiegeling van alle jongeren in Nederland.
Uit de Jongerenmonitor Tabaks- en Nicotineproducten 2023 van het Trimbos-instituut, blijkt dat het gebruik van vapes en sigaretten onder jongeren anders verdeeld is. Volgens het onderzoek gebruikt 15% van de jongeren die maandelijks nicotineproducten gebruiken een vape, 51,6% rookt uitsluitend een sigaret en 33,4% gebruikt maandelijks zowel een sigaret als een vape.
Gebruik van beide
In het onderzoek uitgevoerd door de Utrechtse studenten is het niet zichtbaar hoeveel van deze jongeren zowel sigaretten als vapes gebruiken, iets wat in landelijke cijfers van het Trimbos-instituut juist een grote rol speelt. De observaties uit het studentenonderzoek laat zien dat in de praktijk de sigaret zichtbaarder is dan de gegevens uit het Trimbos onderzoek. Dat betekent dat jongeren die beide gebruiken vaker kiezen voor een sigaret in de openbare ruimte, of de verhouding tussen het gebruik van sigaretten en vapes is veranderd vergeleken met het twee jaar oude onderzoek.
Volgens de resultaten van een vragenlijst die de twee studenten van de Hogeschool Utrecht rond lieten gaan onder jongeren door heel Nederland, blijkt dat er meer jongeren maandelijks roken dan vapen. 27% van de respondenten geeft aan maandelijks te roken, terwijl 4% van de jongeren aangeeft maandelijks te vapen. Meerdere jongeren geven daarbij aan gestopt te zijn met vapen vanwege de onbekende gezondheidsrisico’s. Jongeren die een hun voorkeur aangeven voor roken zeggen dat ze vapen als te chemisch ervaren. Een van de vapende jongeren geeft aan een voorkeur te hebben voor vapes vanwege de keuze in smaken.
Smaakjes verbod en stijgende prijzen
Het onderwerp vapes en sigaretten is in de Haagse politiek geen onbekend onderwerp. Uit eerder benoemde onderzoek van het Trimbos-instituut blijkt dat 18,1% van de jongeren tussen de twaalf en 25 jaar in 2023 maandelijks een sigaret rookte. 10,3% van de jongeren gebruikte maandelijks een vape. Volgens de Rijksoverheid zijn vapes schadelijker voor de gezondheid dan er werd gedacht. Door de populariteit van vapes onder jongeren voerde de overheid 1 januari 2024 een verbod in op vapes met smaken. Het verbod moet vapes minder aantrekkelijk maken voor jongeren. Daarentegen verhoogt de Rijksoverheid ook meerdere malen de accijns op sigaretten om ook roken tegen te gaan. Per 1 april 2024 werd de accijns op een pakje sigaretten met 20 stuks opnieuw verhoogd met zestig cent door de Rijksoverheid.
Dataverantwoording
Voor de data-analyse is er gebruik gemaakt van twee datasets en een enquête ter ondersteuning, die samen inzicht geven in de verhouding tussen rokende en vapende jongeren in Utrecht. De eerste dataset die wordt gebruikt is de Jongerenmonitor Tabaks- en Nicotineproducten 2023 van het Trimbos-instituut. Zij heeft in 2023 een steekproefsgewijs een vragenlijst laten invullen door 4732 jongeren met de leeftijd 12 tot en met 25 jaar om cijfers te krijgen over het rook en vape gedrag onder jongeren. De respondenten zijn gewogen naar geslacht, leeftijd en opleiding. De tweede dataset is door de redactie zelf opgehaalde data omtrent het rook- en vape gedrag onder jongeren. Voor de observatie is er gekozen voor de locatie Utrecht Centraal, omdat dit een centrale plek is waar veel jongeren komen. Daarnaast is er ook bewust gekozen om op een druk tijdstip te gaan observeren (tussen 16:00 en 17:00). De data is handmatig geregistreerd verwerkt tot een verhouding uitgedrukt in een percentage in Excel.
De vergelijking met de Trimbos-cijfers is gemaakt om te onderzoeken of het rook- en vape gebruik dat in landelijke cijfers naar voren komt ook zichtbaar is in de praktijk.Daarvoor zijn er een aantal stappen ondernomen. Zo is er eerst een verhouding tussen vapende en rokende jongeren uitgerekend waarbij er rekening wordt gehouden met het aandeel jongeren dat beide producten gebruikt. Bij deze berekeningen is het percentage afgerond op één cijfer achter de komma, wat een kleine onzekerheid mee kan brengen. De data die er is opgehaald bij de observatie bevat een meetonzekerheid. Het was niet meetbaar hoeveel jongeren zowel roken, als vapen. Het is daardoor niet mogelijk om deze gegevens naast het onderzoek van het Trimbos te leggen en een conclusie te trekken. Er zijn meerdere uitkomsten mogelijk. Daarnaast is de zelf gevonden data niet volledig representatief, dit komt omdat er maar één uur op één vaste locatie is geobserveerd. Het onderzoek is te kleinschalig om tot landelijke conclusies te kunnen komen.
Ook de enquête is niet volledig representatief, omdat het over jongeren gaat tussen de 12 en 25 en bij het invullen van onze enquête alle respondenten boven de 19 jaar oud zijn. Hierdoor geeft de enquête een vertekend beeld weer over de categorie ‘jongeren’. Daarnaast is de enquête ingevuld door 63 respondenten, wat de resultaten ook niet volledig representatief maken, omdat dit een relatief kleine groep is.
