Ondanks dat wij een van de gelukkigste volkeren op de aarde zijn, kan het altijd net iets beter. Dat vindt ook emeritus hoogleraar psychiatrie Radboud Umc, Rutger Jan van der Gaag. Afgelopen maand was het ‘Movember’/ ‘ no-shave november’. Een trend waarin de sombere maand november wordt ondergedompeld in gezichtsbeharing, om aandacht te vragen voor onder andere mentale gezondheid en zelfmoordpreventie bij mannen. Deze actie slaat echter niet echt aan op Nederlandse bodem, ziet ook de psychiater. Waarom dit echter zeker nodig is en hoezo juist mannen zo moeilijk spreken over hun problemen, vragen wij aan van der Gaag. 

U hebt zich binnen uw carrière vooral gefocust op ontwikkelingsstoornissen; ziet u door deze expertise bepaalde kenmerken bij mannen waardoor zij minder snel praten over mentale problemen?  

Ten eerste wil ik graag duidelijk maken dat het in mijn opinie bij ontwikkelingsstoornissen niet alleen om ADHD of autisme gaat maar bijvoorbeeld: ook om mentale problemen en verslavingen. Verder zie ik een aantal problemen waardoor mannen zich eerder gesloten opstellen bij depressie. Dit heeft echter niks ter maken met ontwikkelingsstoornissen. Zo zijn er simpelweg gender verschillen tussen man en vrouw, dit betekent overigens niet dat ze voor de rest niet met elkaar overlappen qua natuur. 

Het begint bij de opvoeding, meisjes krijgen veel meer de ruimte om emoties te uiten, dit geldt ook voor innerlijke emoties zoals angst en verdriet. Jongens hebben bij dit soort gevoelens eerder de nijging te ageren. 

Is het zo dat de hogere suïcide graad onder mannen puur uit vastklampen aan masculiniteit voortkomt?  

Dat is moeilijk om te zeggen, suïcide komt drie keer vaker voor bij mannen, terwijl als het gaat om suïcidale gedachten en pogingen tot zelfdodingen dit juist bij vrouwen een stuk vaker het geval is. Mannen zijn dus ‘succesvoller’ in het plegen van suïcide, wat over het algemeen een vrij aparte constatering is. 

Mannen isoleren zichzelf eerder bij depressie, terwijl de vrouw juist behoefte heeft aan sociaal contact. Een veelvoorkomend statement bij mannen die zelfmoord plegen is dan ook: ‘niemand had dit aan zien komen’. 

Welke invloed heeft ‘Movember’ op deze terughoudendheid te spreken bij mannen?  

Vooral in Nederland is de stille depressie onder mannen een veelvoorkomend maar niet veelbesproken thema. Movember is dan ook vooral succesvol in Engelstalige landen. Wat mij opviel is dat in bijvoorbeeld Engeland praten over mentale problemen veel meer genormaliseerd is. Zo deed mijn Engelse collega een onderzoek onder parlementsleden (in Engeland), dat door tachtig procent open is beantwoord. Toen wij dit in Nederland probeerden wilde eigenlijk niemand hieraan meewerken. 

Om deze stigma’s te breken proberen wij mensen aan te moedigen in eerste instantie te spreken over problemen. Mocht je echter als omstander iemand in je omgeving zien die eventueel minder goed in zijn/ haar vel zit, dan kan het ook geen kwaad even na te vragen of alles goed gaat. 

Afgelopen maand was het movember/ no shave november, in deze maand wordt er aandacht gevraagd voor onder andere zelfmoordpreventie en mentale gezondheid van mannen. Waarin resulteert zo’n actie?  

Movember is zoals eerder vermeld in Engelstalige plekken zoals het Verenigd Koninkrijk erg succesvol, er is vanuit media BBC eveneens veel aandacht voor. Dit is zeker terecht, want november is nou eenmaal een van de somberste maanden, gedurende deze periode krijgen veel mensen last van winterdepressie. In Nederland staat de krant dan wel vol maar in de volksmond blijft het toch een soort taboe, het is bijna ondenkbaar dat iemand ‘slecht’ zegt wanneer je aan diegene vraagt hoe het me hem/ haar gaat. Er zijn een aantal speldjes om aandacht te vragen voor ziekte of een onderwerp. Soms dan draag ik de blauwe vlinder, in Nederland is de betekenis hiervan helaas nog vrij onbekend. Deze acties hebben hier dan ook nog niet echt hun vruchten afgeworpen. 

Wat raadt u mannen aan te doen met mentale problemen of zelfs zelfmoord neigingen? Hoe kaart je dit het beste aan?

In eerste instantie is het handig met iemand te spreken, dat is al een grote drempel voor velen. Hierbij hoeft het niet om een psycholoog of psychiater te gaan, maar simpelweg iemand die dicht bij je staat. Het is makkelijker om aan het probleem voorbij te lopen en eventueel zelfs naar alcohol of drugs te grijpen, in plaats van een echte vraag te stellen. Het effectiefst is echter zonder twijfel die laatste. We hebben enorme drempels waar wij als maatschappij overheen moeten komen. 

Hoe denkt u dat dit zich met de tijd gaat ontwikkelen? Gaat er altijd een oneven marge zijn puur door die zogenoemde masculiniteit?  

We bevinden ons momenteel in een soort cultuurcrisis, de maatschappij is snel aan het veranderen en ons brein moet zich hieraan aanpassen. Hierom vind ik het moeilijk de mens van over 10 jaar te zien. Wat ik zorgelijk vind is dat zelfbeheersing niet meer echt wordt geleerd bij jongetjes; door spelen en ravotten leer je hoever je mag gaan, niet door te gamen.
We zitten in een overgangsfase en hoe de nieuwe man en vrouw er uit zal zien, dat zien we dan wel. Ik ben erg gepassioneerd over het feit dat er 4x zoveel mensen op de aarde zijn dan bij mijn geboorte. En ik vind het indrukwekkend dat dit goed loopt, maar aan de andere kant ben ik benieuwd hoe de mens zich aanpast aan de nieuwe omstandigheden. Die extra mensen dragen ook meer verantwoordelijk met zich mee; ik ben bang dat er meer nadruk op individualisering komt. 

Hieronder staan een aantal sites waar je terecht kan mocht je mentale problemen ondervinden: 

https://www.trimbos.nl/kennis/mentale-gezondheid-preventie/
https://ggzonline.nu/?gclid=Cj0KCQiA7bucBhCeARIsAIOwr-9T1YpmkwGai0GXXrZDA-3LmRAGije4zpasfWEmLSDoPygukNmnfncaAlmNEALw_wcB
https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/geestelijke-gezondheidszorg/vraag-en-antwoord/waar-vind-ik-hulp-bij-psychische-problemen
https://www.heyhetisoke.nl/hulp