Op 31 mei, de Werelddag zonder Tabak, staat de strijd tegen roken centraal. Tabak is een van de grootste vermijdbare doodsoorzaken ter wereld. De meeste rokers beginnen voor hun 18e met roken, en daarom is preventie onder jongeren cruciaal. Maar waar vroeger vooral de sigaret in het vizier lag, lijkt nu de vape onder jongeren het nieuwe normaal te zijn. De meesten weten dat vapen ook niet zonder risico’s is, maar waarom beginnen jongeren dan toch massaal met vapen?
Sterke stijging in vapegebruik onder jongeren
De nieuwste cijfers uit de Gezondheidsmonitor Jongvolwassenen en Jongeren van de GGD Gooi en Vechtstreek liegen er niet om: bijna drie op de tien jongvolwassenen in Hilversum rookt. Dit ligt een stuk hoger dan het landelijke gemiddelde van twee op de tien. Tegelijkertijd blijken jongvolwassenen in Hilversum gemiddeld minder vaak te vapen dan elders in het land, maar onder de jongeren (2e en 4e klas) is het vapen juist wél populairder dan roken. Sterker nog, in de afgelopen vier jaar is het vapegebruik onder jongeren in de Gooi en Vechtstreek met bijna 700% gestegen en houden in Hilversum nu één op de tien minimaal één keer per week een vape tegen de mond.
Rookt wekelijks 2024
Per GGD-regio, jongvolwassenen (16 tot en met 25 jaar)
Bron: Gezondheidsmonitor Jongvolwassenen 2024, GGD’en en RIVM
Vapen wekelijks 2023
Per GGD-regio, middelbare scholieren (klas 2 en klas 4)
Bron: Gezondheidsmonitor Jeugd 2023, GGD’en en RIVM
Het nieuwe normaal
Schooljongeren denken dat vapen al te genormaliseerd is om het nog tegen te gaan. Stijn (15) die op het Lucent College zit in Hilversum, vertelt bijvoorbeeld dat ze na school altijd nog even aan het nakletsen zijn met een vape erbij. Op de vraag waarom hij vapet en niet rookt, moet hij lachen: ‘Weet je niet hoe vies roken is en hoe erg dat stinkt, ik ben blij dat we deze dingen nu hebben.’ Terwijl de rookwolkjes opstijgen, beginnen ze er openhartelijk over te praten. ‘Ik weet ook wel dat het niet goed voor me is, maar energiedrankjes zijn ook ongezond en die drinkt ook iedereen’. Een van zijn vrienden, Dylan (15), vertelt hoe makkelijk hij eraan komt. ‘Via-via koop ik hem over en vaak nog goedkoop ook. Zoveel vrienden die ik ken doen het ook en ik word er rustig van.’
De ‘onschuldige’ vape
Volgens Kinderarts Carole Lasham, werkzaam in Tergooi MC in Hilversum, komt de vape onder veel jongeren in een te goed daglicht te staan. ‘Ze hebben niet door hoe slecht het voor ze is’, waarna ze met een aantal schokkende feiten komt: ‘Uit onderzoek blijkt dat één vape gelijkstaat aan het roken van zo’n veertig sigaretten. Daarnaast is één vape genoeg om verslaafd te raken. Binnen zeven seconden komt er dopamine in je hersenen vrij, waardoor je je goed voelt. Maar doordat je hersenen veranderen, heb je steeds meer nicotine nodig om hetzelfde geluksgevoel te ervaren. En dan nog met in je achterhoofd dat nicotine net zo verslavend is als heroïne. Kortom, het is troep!’
Van een oplossing, naar één grote flop
De marketingtechnieken die tabaksfabrikanten gebruiken om jongeren aan te trekken, behoren dit jaar tot het thema van de Werelddag zonder tabak. Lasham vertelt dat de e-sigaret in eerste instantie op de markt werd gebracht om mensen te helpen stoppen met roken. ‘Dit door langzaam het nicotinegehalte af te bouwen, totdat je een e-sigaret zonder nicotine overhoudt. ‘Helaas blijkt dit idee één grote flop te zijn, want hieruit is de vape ontstaan met allerlei lekkere smaakjes en mooie kleuren die de jongeren aantrekken’.
Adviseur Gezondheidsbevordering bij GGD Gooi en Vechtstreek Marlou Hensen bevestigt dat de cijfers in Hilversum opvallend zijn: ‘We weten niet helemaal hoe het komt dat Hilversum samen met Gooi en Vechtstreek er zo bovenuit steekt. Wel lijkt de stap naar roken voor jongeren groter te zijn dan naar het pakken van een vape. Uit onderzoek blijkt dat door vapen de kans op roken vier keer zo groot wordt.’ Maar wat maakt die kans uit als vapen al minstens zo slecht is als roken? Hebben we de stap naar de gezondheidsrisico’s juist niet kleiner gemaakt voor jongeren? ‘Ja, en dit is zorgwekkend. Ondanks het verbod op de verkoop van vapes met smaakjes sinds 1 januari 2024, komen jongeren er nog steeds gemakkelijk aan.’ Volgens Hensen is het belangrijk dat niet alleen jongeren, maar ook hun omgeving wordt betrokken. ‘Denk aan voorlichting voor schoolbesturen, trainingen voor docenten en ouderavonden voor ouders.’
Wat doen scholen?
Theo Oosterhagen, leerjaarcoördinator van de bovenbouw van het Lucent College in Hilversum, vertelt dat hij merkt dat het vapen buiten school een eigen leven gaat lijden. ‘Ondanks het verbod zie ik wel eens scholieren, weliswaar buiten het schoolplein, met de vape aan de mond. Dit probleem is te groot om alleen op school aan te pakken, dus betrekken wij ook de ouders erbij op de ouderavonden en werken we samen met de GGD.’ Zo worden er door veel scholen het preventieprogramma ‘Helder op School’ ingezet. ‘We proberen met het programma het bewustzijn onder de leerlingen te vergroten en zo te voorkomen dat ze gaan vapen.’
