Leidsche Rijn – In de Utrechtse wijk Leidsche Rijn ervaren inwoners een slechtere gezondheid dan gemiddeld in de stad. Tegelijkertijd kampt de zorgsector in Utrecht met een groot tekort aan personeel en neemt het aantal nieuwe verpleegkundigen dat instroomt op het hbo in Utrecht af. Dit vormt een zorgelijke combinatie die de druk op de lokale zorg in Leidsche Rijn extra opvoert, maar projectleider Alice Elshof (Proeftuin Zorg) en perswoordvoerder Wouter van den Elsen (Actiz) geven aan dat er aan oplossingen wordt gedacht.
Uit recente data van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en Allecijfers.nl blijkt dat slechts 74 procent van de volwassenen in Leidsche Rijn hun gezondheid als goed of zeer goed ervaart. Dit percentage is flink lager dan het Utrechtse gemiddelde van 79 procent. Vooral de groep 65 jaar en ouder scoort hier slecht: in Leidsche Rijn lag dit in 2020 op 65, dat is later in 2022 naar 59 procent gedaald.
Deze cijfers zijn opvallend, omdat een slecht ervaren gezondheid vaak samenhangt met een hogere zorgbehoefte. Tegelijkertijd is de zorgsector in Utrecht al geruime tijd onder druk door personeelstekorten. In 2023 stonden er in Utrecht ruim 19.000 tot 20.000 vacatures open in de zorg. Dit aantal is hoog en vormt een uitdaging voor zorginstellingen die hun diensten op peil willen houden.
Dalende instroom verpleegkundigen vergroot het probleem
Het tekort aan zorgpersoneel wordt verergerd doordat het aantal nieuwe verpleegkundigen in Utrecht afneemt. Het aantal nieuwe hbo-verpleegkundigen daalde tussen 2021/22 en 2023/24 van 680 naar 500 per jaar.
Voor mbo-verpleegkundigen blijft de instroom in heel Nederland schommelen tussen 1.400 en 1.600 per kwartaal, maar ook dit is niet voldoende om alle vacatures te vullen.
Waarom Leidsche Rijn extra kwetsbaar is
Wat maakt Leidsche Rijn zo kwetsbaar? Ten eerste is het een relatief jonge wijk, maar met een stijgende groep ouderen. Uit data blijkt dat vooral de gezondheid van 65-plussers achteruitgaat. Zij hebben vaak meer en intensievere zorg nodig. Daarnaast spelen sociaaleconomische factoren een rol die de gezondheid kunnen beïnvloeden, zoals huisvesting, werk en leefstijl.
Innovatieve leerwerktrajecten als kans
Er zijn echter ook positieve vooruitgangen. In Leidsche Rijn en Utrecht worden er binnen de zogenaamde Proeftuin Zorg experimenten uitgevoerd met leerwerktrajecten om het personeelstekort te verminderen. In deze opleidingen worden mensen zonder zorgachtergrond, zoals statushouders en zij-instromers, binnen drie maanden voorbereid op de rol van assistent in de zorg. Het streven is om het onbenutte arbeidspotentieel te benutten en tegelijkertijd de druk op zorginstellingen te verlagen.
Alice Elshof, die projectleider is van Proeftuin Zorg, geeft aan dat het inzetten van deze leerwerktrajecten al wat, minimale, druk van de ketel kunnen halen. Toch legt ze de nadruk op het feit dat deze methode nog beperkt is en dat er meer stappen vereist zijn om het probleem op een structurele manier op te lossen. Totdat dit soort trajecten op nationaal niveau intensief worden opgenomen, kan het echter een belangrijke rol spelen in het verminderen van de tekorten.
Belangenorganisatie Actiz beschouwt deze alternatieve instroommodellen eveneens als mogelijkheden. Woordvoerder Wouter van den Elsen beschouwt het als ‘een positieve toekomstige aanpak om het personeelstekort te verminderen,’ maar legt wel de nadruk op het belang van de kwaliteit van de zorg. ‘Zolang de zorgkwaliteit gewaarborgd blijft en er genoeg ondersteuning is, kunnen dergelijke trajecten daadwerkelijk een verschil maken,’ zegt Van den Elsen.
De proeftuin toont aan dat oplossingen niet altijd van buitenaf hoeven te komen, maar juist kunnen voortkomen uit lokale samenwerking en praktische vernieuwing. Hierdoor vormt het traject een haalbaar en schaalbaar model voor andere gebieden in Nederland.
