Duitsland – Op 9 november 1989 viel de Berlijnse Muur, een historisch keerpunt dat wereldwijd symbool staat voor vrijheid en het einde van de Koude Oorlog. Voor de Oost-Duitse bevolking betekende dit moment het einde van jaren van onderdrukking en Sovjetinvloed, maar ook een cultuurshock.

De hereniging van Oost- en West-Duitsland liep echter niet zonder problemen. Naast vreugde bracht de eenwording ook economische onzekerheid en verlies van gemeenschapszin met zich mee. Vooral in de voormalige DDR, waar velen moesten wennen aan een plotselinge overgang naar het kapitalisme. Nu, 35 jaar later, blijven de effecten van de scheiding en de val van de Muur voelbaar.

Vreugde en Verlies

Voor velen was de Val van de Muur een bevrijding en een vreugdevolle hereniging. West-Duitser Tobias Job, die de beelden van de Val van de Muur als achtjarige op televisie volgde, herinnert zich de vreugde: ‘Ik zal nooit vergeten hoe de Oost-Duitse mensen West-Berlijn binnenreden en hoe David Hasselhoff Looking for Freedom zong. Die momenten zijn onvergetelijk.’ Oost-Duitser Gordon Freiherr von Godin deelt deze herinnering en noemt 9 november 1989 ‘de beste dag van mijn leven.’ Toch bleef de overgang voor veel Oost-Duitsers een complexe ervaring; terwijl ze een nieuw systeem omarmden, voelde de DDR-gemeenschap ook verlies van oude waarden en ontstond er ‘ostalgie’. (Ostalgie is een Duitse term voor het verlangen naar het dagelijks leven ten tijde van de DDR)

Economische Ongelijkheid en Politieke Frustraties

Hoewel Duitsland na de hereniging fors investeerde in de oostelijke regio’s, blijven de lonen en werkgelegenheid erachter bij die in het Westen. ‘De verschillen tussen West- en Oost-Duitsland zijn kleiner geworden,’ zegt Job, ‘maar het probleem van werkloosheid blijft groter in het Oosten. Werkloosheid duwt mensen vaak in extreme politieke posities, terwijl het politieke midden vaker voorkomt in het Westen.’

Wiebke Pittlik, hoofdredacteur van Duitslandweb van het Duitsland Instituut Amsterdam (DIA), merkt daarnaast op dat veel Oost-Duitsers het eenwordingsproces als oneerlijk hebben ervaren: ‘West-Duitsers namen alles over, terwijl er ook goede dingen waren in de DDR, zoals kinderopvang en een meer gelijke man-vrouwverhouding.’ Dit gevoel van achterstelling voedt politieke onvrede en het idee dat de belangen en ervaringen van Oost-Duitsers ondervertegenwoordigd zijn in de Duitse politiek. De opkomst van partijen als Alternative für Deutschland (AfD) speelt in op deze frustraties door zich te richten op thema’s als ongelijkheid en verlangen naar stabiliteit. Pittlik verklaart: ‘De AfD speelt op de gevoelens van achterstelling en onveiligheid van sommige Oost-Duitsers, vooral rondom immigratie en culturele bescherming.’

Collectivisme en Sociale Netwerken

Ondanks het verlies van de DDR, heerst onder sommige Oost-Duitsers nog altijd een zekere trots op hun verleden. Von Godin herinnert zich de sterke solidariteit tussen DDR-burgers en hun collectieve veerkracht: ‘De solidariteit tussen de mensen was toen veel sterker dan vandaag. Als je iets miste, vond je wel een buurman of vriend die kon helpen.’ Dit collectieve gevoel werd tijdens de hereniging in de ogen van veel Oost-Duitsers verdrongen door het individualisme van het kapitalistische systeem. Het DDR Museum in Berlijn, waar Von Godin werkt, is een van de plaatsen waar mensen kunnen terugkijken op dit verleden. Hij ziet het museum als ‘een culturele verantwoordelijkheid om de mensen en de samenleving ruimte te geven voor discussie over de DDR-periode.’

Identiteit in Verandering

Tegenwoordig wordt de Duitse jeugd opgevoed met kennis over de Koude Oorlog en de scheiding tussen Oost en West, maar voor hen is Duitsland een ongedeelde natie. Job is optimistisch over de toekomst: ‘In 50 jaar zal niemand het meer over Oost- of West-Duitsland hebben. Dan is het alleen Duitsland, en hebben we andere uitdagingen, zoals immigratie.’

De Weg naar Vereniging

Ondanks de jaren van hereniging voelen veel Oost-Duitsers zich nog steeds ‘tweederangs burgers,’ zoals Pittlik verwoordt. Ze benadrukt dat er tijd nodig is voor een proces van ‘samen groeien tussen Oost en West,’ waarbij het essentieel is dat West-Duitsers de Oost-Duitse perspectieven serieus nemen en meer ruimte geven aan hun verhalen. Deze ontwikkeling is ook van belang voor toekomstige generaties; zoals Von Godin aangeeft: ‘Ouders en grootouders praten nu vrijer over hun tijd in de DDR, wat impact heeft op de nieuwe generatie.’

35 jaar na de val van de Muur zijn de fysieke grenzen tussen Oost- en West-Duitsland verdwenen, maar mentale en economische verschillen blijven bestaan. Het proces van verzoening en gelijkwaardigheid verloopt traag, mede door aanhoudende verschillen in economische kansen en vertegenwoordiging. Toch zijn er ook tekenen van hoop; nieuwe generaties groeien op in een Duitsland dat steeds meer één wordt, en het besef dat nationale en Europese identiteit zich blijven ontwikkelen biedt perspectief op een gezamenlijke toekomst.

Zoals Willy Brandt, de voormalige bondskanselier van West-Duitsland, destijds zei: ‘Jetzt wächst zusammen, was zusammengehört.’ Nu is het aan Duitsland om ook op cultureel, politiek en economisch vlak samen te groeien en de ongelijkheden die nog bestaan aan te pakken.

Luister hieronder naar de reportage over Oost- en West Berlijn

Breaking A Wall Down (With A Hammer) by scampsie — https://freesound.org/s/417091/ — License: Attribution 3.0

Cello Suite No.2 in D minor, BWV 1008 (Bach, Johann Sebastian) Copyright – Public Domain Performer Pages Pierre Fournier (cello)