Uitspraken doen over het aantal astmapatiënten in Nederland over de jaren heen is lastig en behoeft nuance, want onderzoeksmethoden veranderen regelmatig. Toch bericht NOS ongenuanceerd over ontwikkelingen in het aantal astmapatiënten. Maar genuanceerd of niet, klopt het wel wat ze zeggen over het aantal astmapatiënten in Nederland? Dat blijkt niet altijd het geval.

Bewering

‘Het aantal astmapatiënten in Nederland is sinds de eeuwwisseling bijna verdubbeld.’

Oordeel

Onjuist

Bron van de bewering

In het nieuwbulletin (verzorgd door de NOS) in de Nieuwsuur-uitzending van zaterdag 15 maart 2025 wordt aandacht besteed aan oplossing die Finland heeft gevonden tegen het stijgende aantal astmapatiënten. Daar trainen ze het afweersysteem van kinderen door ze te laten spelen in de aarde waardoor ze in contact komen met bacteriën en schimmels. Bij dit item zegt nieuwslezeres Saïda Maggé dat het aantal astmapatiënten in Nederland sinds 2000 bijna is verdubbeld.

Verschillende onderzoeksmethoden

Er zitten er een hoop mitsen en maren aan als je praat over het aantal astmapatiënten in Nederland, legt hoogleraar epidemiologie Frits Rosendaal uit. ‘Het geen verplichte taak van de overheid om het aantal astmapatiënten bij te houden. Het onderzoek dat daar wel naar wordt gedaan, is vrijwillig. Dat betekent in dit geval dat het aantal astmapatiënten in Nederland niet op lange termijn wordt bijgehouden door eenzelfde instantie.’

‘Daarnaast verschillen de onderzoeken naar het aantal astmapatiënten ook van onderzoeksmethode’, zegt Rosendaal. Dat is het geval bij het Nivel, een kennisorganisatie die onderzoek doet naar gezondheidszorg. Zij hebben in 2011 hun onderzoeksmethode naar het aantal astmapatiënten in Nederland aangepast. Het RIVM, dat Nivel als bron gebruikt voor hun gegevens, laat dan ook enkel de cijfers vanaf 2011 zien over het aantal astmapatiënten in Nederland. ‘Omdat de cijfers voor 2011 met een andere onderzoeksmethode zijn verzameld dan na dat jaar, gebruiken we alleen de cijfers vanaf 2011. Anders zou het een vertekend beeld geven’, legt René Poos van het RIVM uit.

Ook al is het lastig om harde uitspraken te doen in de ontwikkeling van het aantal astmapatiënten in Nederland vanwege het gefragmenteerde onderzoek en de verschillende onderzoeksmethoden die worden toegepast, is het wel mogelijk een grove inschatting te maken van die ontwikkeling.

Zo bracht het RIVM in 2004 het rapport Astma: omvang en gevolgen uit. Daarin is terug te vinden dat Nederland in 2002 ‘op schatting van huisartsregistraties’ 427.000 astmapatiënten telde. De meest recente cijfers van het RIVM, met Nivel als bron, laten zien dat er in 2023 naar schatting 577.500 personen met astma waren. Hierin zijn enkel de mensen meegeteld die voor astma zorg hebben gehad bij de huisarts of waarvan de huisarts wist dat deze mensen in tweede lijn zorg ontvingen voor hun astmaklachten.

Om na te gaan hoe het aantal astmapatiënten in Nederland zich sinds de eeuwwisseling ontwikkeld heeft, zijn deze twee onderzoeken het meest waardevol, zegt Rosendaal. ‘Die twee onderzoeken zijn qua onderzoeksmethode redelijk vergelijkbaar.’
Ook al is het dus lastig om met twee betrouwbare en vergelijkbare onderzoeken uitspraken te doen over het aantal astmapatiënten in Nederland op dit moment en in 2000, geven de aantallen uit 2002 (427.000) en 2023 (577.500) wel een goede indicatie.

Uitgaande van deze onderzoeken, die volgens Rosendaal dus redelijk vergelijkbaar zijn, is het aantal astmapatiënten in Nederland tussen 2002 en 2023 met 35,3% gegroeid. Reken je de bevolkingsgroei – van 16,15 miljoen in 2002 naar 17,88 miljoen in 2023 –  mee bij de procentuele stijging, kom je uit op een stijging van 22,6%.

Conclusie

Ook al dekken deze cijfers niet alle jaren vanaf de eeuwwisseling, laten deze cijfers wel zien dat aantal astmapatiënten in Nederland, met de bevolkingsgroei meegerekend of niet, geenszins in de buurt komen van een stijging van bijna 100% sinds de eeuwwisseling.

Dat concludeert Rosendaal ook: ‘Met de gegevens die we tot onze beschikking hebben, kan je met zekerheid stellen het aantal astmapatiënten in Nederland niet is verdubbeld sinds 2000. En ook al dekken deze cijfers niet alle jaren van 2000 tot nu, is het onmogelijk dat de cijfers uit de overige jaren wel zorgen voor die verdubbeling waar de NOS het over heeft. ’ Ook het woordje ‘bijna’ in de claim van de NOS maakt de bewering niet aannemelijker.

De claim van de NOS, dat het aantal astmapatiënten in Nederland sinds de eeuwwisseling bijna is verdubbeld, is dus onjuist.