Nog nooit werden er zoveel horrorfilms uitgebracht als in 2023. Volgens IMDb kwamen er maar liefst 1435 horrorfilms uit afgelopen jaar. De vraag naar horrorfilms wordt steeds groter. Waarom kijken we zo graag naar horrorfilms?
‘Een horrorfilm laat je iets heftigs en engs zien zonder dat je er gevolgen van hebt’, vertelt Martin Koolhoven, filmkenner en filmregisseur van onder andere de gruwelwestern film Brimstone. ‘Het is wel bijzonder dat horror nu zo populair is. Vroeger was dat niet zo. In de jaren tachtig had horror een reputatie die net boven de porno uitkwam. Tijdens een horrorfilm kun je als kijker jezelf identificeren met de personages uit de film. Doordat je ziet dat iemand achternagezeten wordt door bijvoorbeeld een eng monster krijgen sommige mensen een negatief of positief gevoel. Mensen met een negatief gevoel leven vooral mee met het personage en vinden het erg als er iets gebeurt met diegene. Mensen met een positief gevoel zijn juist blij dat wat ze zien gebeuren met het personage, niet bij hunzelf overkomt.’
Horrorfilms kunnen op veel verschillende manieren de kijker bang maken. Dit kan door een monster, enge muziek, geluidseffecten of gruwelijke scenes. Volgens Koolhoven is het engste altijd wat je niet ziet tijdens een horrorfilm, ook wel suspense genoemd. ‘Een goed voorbeeld hiervan is JAWS. In die film zie je de haai niet, maar wel bepaalde hints die naar de haai leiden. Tijdens een scene op het strand zie je een jongen met zijn hond. Je ziet dat de jongen een paar keer een stok in het water gooit, die vervolgens gehaald wordt door de hond. Maar later tijdens de scène, zie je het baasje roepen naar zijn hond, waarna een close-up shot komt van het stokje dat de hond eigenlijk zou moeten pakken en terugbrengen naar de jongen. Hierdoor weet je dat er iets is gebeurd met de hond, vermoedelijk dat deze is opgegeten door een haai. Juist omdat je het niet ziet ga je zelf verbeelden hoe dat eruit zou hebben gezien.’
Horrorgenres
Horror is een filmgenre dat zich opsplitst in verschillende sub genres. Enkele bekende horrorgenres zijn Sci-Fi, slasher en het bovennatuurlijke genre. Elk van deze genres heeft een ander doel voor het publiek.
‘Een slasherfilm is vaak overdreven en bevat veel geweld en bloed, zoals bijvoorbeeld in de “Friday the 13th”-reeks,’ vertelt Julius Koetsier. Hij is filmcriticus en hoofdredacteur bij Schokkend Nieuws, een online magazine dat voor het grootste deel artikelen schrijft over films uit het horrorgenre. ‘In de “Friday the 13th” – reeks heb je Jason, de moordenaar met het ijshockeymasker, die tieners op gewelddadige manieren vermoord. Deze moorden zijn zo over de top dat het niet echt lijkt. Hierdoor is het duidelijk dat het fictie is en kan het zelfs plezierig zijn om naar te kijken, zonder dat het nachtmerries veroorzaakt.’
‘Aan de andere kant heeft een film als Dark Water, die ik persoonlijk als engste ervaar, een realistische setting waarbij je niet verwacht dat er iets bovennatuurlijks zal gebeuren. Juist bij dit soort films kan de angst snel toeslaan’, vertelt Koetsier. De film Dark Water, oorspronkelijk bekend als Honogurai Mizu no Soko Kara, behoort tot het bovennatuurlijke genre. De film gaat over een moeder die samen met haar dochter naar een appartement verhuisd waar gekke verschijnselen van water ontstaan. Bij deze film kunnen mensen zich sneller identificeren met de hoofdpersoon. Sommige zullen dit positief ervaren, anderen juist weer niet.
Matthew Hudson, wetenschappelijk onderzoeker bij ScienceDirect, onderzocht welk horrorgenre als engste wordt gezien. Hij vroeg aan 217 proefpersonen, van tussen de 20 en 40 jaar, welk horrorgenre ze wel eng vinden en welk horrorgenre niet. Meer dan de helft van de proefpersonen vindt films met het horrorgenre bovennatuurlijk angstwekkend en eng. Toch kreeg het niet de meeste stemmen. Psychologische horror kreeg met 75% de meeste stemmen (Zie grafiek 1).
Eén van de meest populaire en angstaanjagende psychologische horrorfilms is Get Out van regisseur Jordan Peele. In deze film moet een zwarte jongeman zien te overleven in een witte familie. De familieleden kunnen andere mensen hypnotiseren om hun klusjes te doen. Omdat ze racistisch zijn, richten ze zich alleen op zwarte mensen. Dit realistische aspect, we zien het nog dagelijks in films, series en het nieuws, maakt het tot psychologische horror, omdat kijkers beseffen dat wat ze zien ook hen kan overkomen. Volgens Koetsier is eigenlijk elke horrorfilm psychologische horror: “Er gebeurt iets wat je niet gewend bent. Je brein moet zich bewust worden van wat het op het scherm ziet, of het nu gaat om een moord of iets buitenaards.”
Stukje geschiedenis
Hoe is het horrorgenre ontstaan? Volgens Koolhoven was de allereerste invloedrijke horrorfilm Das Cabinet des Dr. Caligari uit 1920, gemaakt door Robert Wiene. Volgens Koolhoven komt dit vooral door het decor die je ziet in de film. De huizen, ramen en schaduwen hadden allemaal vormen die we niet kennen uit de realiteit. De film was vooral heel expressionistisch en subjectief.
Een andere film die gezien wordt als de geboorte van horror is Nosferatu (een ander woord voor vampier) uit 1922, van F. W. Murnau. De film werd gemaakt naar aanleiding van Brams Stoker’s roman Dracula. Wat deze film tot een horrorfilm maakt is niet het decor, maar het angstaanjagende monster uit de film genaamd Count Orlok. Toen mensen in 1922 de film zagen wisten ze niet wat hen overkwam. Niet eerder was er zo’n eng en weerzinwekkend figuur op het doek vertoont.
Volgens zowel Koetsier als Koolhoven is het niet vast te stellen wat de eerste horrorfilm ooit was. Zo zegt Koetsier: ‘Voor 1900 werden er ook al horrorfilms gemaakt, maar dat stelt eigenlijk niks voor. En er zijn genoeg horrorfilms die we niet kennen omdat die toen vernietigd zijn.’ Maar ruim 100 jaar later spreekt Dracula nog steeds tot de verbeelding.
Gevoelens en emtoies
‘Mensen houden ervan om spanning op te zoeken. Iedereen beleeft spanning op een andere manier. Er zijn mensen die gaan bungeejumpen, karten of horrorfilms kijken,’ vertelt Patricia Pisters, hoogleraar mediastudies van de Universiteit van Amsterdam. ‘Bij horrorfilms zoeken de regisseurs altijd de grens op voor meer spanning. Dit zul je niet zien bij andere genres zoals romantiek of sport.’
Welke gevoelens en emoties komen er nog meer kijken bij horrorfilms? Abel Aikema vertelt het in de video hieronder:
Het brein
Als iemand een horrorfilm kijkt kunnen er verschillende dingen gebeuren in het brein. Bij sommige mensen kan bijvoorbeeld de amygdala geactiveerd worden. Dit is een deel van de hersenen die wordt geactiveerd bij angstreacties, bijvoorbeeld als iemand iets engs ziet tijdens een horrorfilm. Zo vertelt het Nederlands Herseninstituut: ‘De amygdala wordt betrokken bij alle momenten die te maken hebben met angst en spanning. Hierdoor gaat je lichaam in een soort van vechtmodus waardoor je bloeddruk hoger wordt en je sneller gaat ademhalen.’ Dit gebeurt bij mensen die sneller angst krijgen bij horrorfilms.
Wat er ook kan gebeuren is dat er beloningshormonen zoals dopamine vrijkomen. Zo zegt het Nederlands Herseninstituut: ‘Dopamine komt alleen vrij als een persoon bepaalde handelingen doet. Het wordt dus niet constant gemaakt. Sommigen mensen kunnen het bijvoorbeeld krijgen door te sporten en anderen door horrorfilms te kijken.’ Ook heeft het te maken met receptoren. Sommige mensen hebben namelijk minder receptoren in hun hersenen voor dopamine dan anderen. Die receptor werkt als een rem voor dopamine. Dus hoe minder receptoren, hoe langer de dopamine in de hersenen blijft. Hierdoor krijgt iemand juist plezier uit horrorfilms.
Horrorfilms zijn voor iedereen anders
Er zijn mensen die houden van horrorfilms en mensen die het niks vinden. Maar dit betekent niet dat je iedereen in één van deze twee groepen kunt plaatsen. Iedereen bekijkt een horrorfilm op een andere manier. Iedereen heeft een andere persoonlijkheid, andere achtergrond en andere hormonen. De ene krijgt angstreacties, terwijl de andere juist meer dopamine in de hersenen krijgt en er plezier in heeft. Bovendien vinden sommige mensen die niet van horror houden bepaalde horrorgenres helemaal niet eng. Niemand ervaart een horrorfilm op dezelfde manier. Mensen ontsnappen uit hun realiteit. Anderen proberen juist met hun angsten te dealen door horrorfilms te kijken. En weer een ander vind het gewoon fijn om emotioneel te ontladen en daarbij te gillen.
