Kunstrecensent Abel Aikema ontdekte afgelopen week een verborgen parel in de filmwereld: Merry Christmas, Mr. Lawrence. Laat je vooral niet afleiden door de naam van de film, want als je denkt dat je op het punt staat een recensie te lezen over een kerstfilm dan heb je het mis.

Merry Christmas, Mr. Lawrence, uit 1983, is een verborgen parel met een krachtig en diepgaand verhaal. De film is geregisseerd door Nagisha Oshima en laat goed zien hoe soldaten en gevangenen tijdens de Tweede Wereldoorlog het niet alleen fysiek maar ook mentaal heel zwaar hebben. Ook al is de film niet heel bekend, toch kwam het voorbij tijdens de 8e editie van ‘De Avond van de Filmmuziek’ in de Ziggo Dome te Amsterdam. Naast de klassieke/bekende scores (een score is een stuk muziek dat speciaal geschreven wordt voor een film) zoals die van Indiana Jones en Top Gun, worden ook de scores van wat minder bekende films gespeeld, zooals die van Merry Christmas, Mr. Lawrence. Dominic Seldis, die zelf muzikant is en zorgt voor de presentatie, verteld eerst wat over de film. Ik ben meteen nieuwsgierig als er wordt verteld dat de componist genaamd Ryuichi Sakamoto afgelopen maart is overleden. Blijkbaar is de muziek die hij componeert voor de film zijn debuut en speelt hij zelf ook een belangrijke rol in de film. Iedereen is benieuwd. Het orkest begint de score genaamd Forbidden Colours te spelen en ik denk alleen: Hoe heet die film ook alweer?

Het is lastig om de film überhaupt in zijn geheel te kijken, want het is bijna nergens online te vinden. Niet op Netflix, Videoland, Prime-video of Apple TV. Je zult dus aan de hand van een VPN de film moeten bekijken of de dvd-kopie moeten kopen, die soms voor hoge bedragen over de toonbank gaat.

1942, Java

De film speelt zich af tijdens de Tweede Wereldoorlog in een Jappenkamp in Nederlands-Indië. In de film volgen we John Lawrence, gespeeld door Tom Conti, en Jack Celliers, gespeeld door David Bowie. Ze zitten beiden in een Jappenkamp dat geleid wordt door commandant Yonoi, gespeeld door Ryuichi Sakamoto. John Lawrence zit al een tijdje in het Jappenkamp en is de enige die vloeiend Japans spreekt. Hij is daarom ook degene die voor de andere gevangenen communiceert met de Japanse soldaten. Dan komt Jack Celliers in het Jappenkamp, waarna commandant Yonoi gevoelens krijgt voor hem. Een verliefdheid die hij eigenlijk niet kan weerstaan, terwijl hij weet dat dit niet mag volgens zijn cultuur.

De titel van de film verwijst naar twee specifieke momenten in de film. Het eerste moment is vlak nadat Lawrence en Celliers apart worden vastgezet en zwaardere straffen krijgen aangezien ze ervan verdacht worden een radio binnen het kamp in te hebben gesmokkeld. Echter is er een andere gevangene die de schuld op zich neemt. De normaal kwade sergeant Hara, die op dat moment dronken is, besluit hun straffen te ontnemen en ze weer bij de rest van de gevangen te plaatsen. Nadat hij dat heeft gedaan kijkt hij naar Lawrence en zegt tegen hem: “Merry Christmas, Mr. Lawrence”. Het tweede moment kan ik niet vertellen want dan verklap ik het einde van de film.

Mooie beelden, neppe vechtscènes en David Bowie

Voor een film uit 1983 gaat de film best snel. In het begin wordt al duidelijk waar de film over gaat en de eerste actie komt in de zesde minuut. De film duurt twee uur en geen seconde van de film is saai. Bijna alles is goed te volgen, alleen de flashbacks die voorkomen in de film zijn een beetje onduidelijk.

In de film zitten veel interessante shots. Je ziet dat de regisseur Oshima bij bepaalde scenes experimenteert, wat voor fijne beelden zorgt. Zo zie je een wijd shot van een rechtszaal met Celliers in het midden op een stoel met de begeleider die om hem heen loopt. Celliers is vrij klein in dit shot en dit laat goed zien dat hij weet dat hij kansloos is. Hij weet dat het slecht gaat aflopen met hem.

Tijdens de film worden veel gevangenen in elkaar geslagen, neergestoken en onthoofd. Hoe gewelddadig dit ook klinkt, de vechtscènes komen niet geloofwaardig over. Als de Japanse soldaten een gevangene in elkaar slaan zie je dat ze het niet met volle kracht doen. Als ze tegen de persoon aanschoppen houden ze hun voeten van de persoon af of schoppen ze expres mis. Dit is ook zo bij de momenten als iemand in het gezicht wordt geslagen. Je ziet dan dat de hand vlak langs het gezicht gaat.

In de film speelt ook de enige echte David Bowie. Hij maakte eerder zijn debuut in de filmwereld met The Man Who Fell to Earth in 1976 en deze film was zijn derde. Daarna heeft hij in nog meer films gespeelt zoals Labyrinth en Absolute Beginners. Jack Celliers wordt gezien als één van de beste rollen die David Bowie heeft gespeeld. En dat is zeker zo, zijn personage komt echt tot leven. Het best gespeelde moment is als Jack als straf begraven wordt. Je ziet alleen zijn kop nog boven het zand uitsteken, maar de emoties die hij dan op zijn gezicht toont komen echt binnen.

Bron: Abel Aikema

The Seed and the Sower

Zo heet de roman waar de film op is gebaseerd. De roman is geschreven door Laurens van der Post, die vertelt over zijn ervaringen/verhalen als gevangene in een Jappenkamp tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het verhaal focust zich niet specifiek op hem maar op twee andere gevangenen wiens ziel gebroken wordt door de Japanse soldaten. Ondanks dat er verteld wordt dat de gevangen geslagen en gemarteld worden door de Japanners, ontstaan er ook zowel vriendschappelijke als liefdesbanden tussen de gevangen en Japanse soldaten. Met de roman wil Laurens van der Post laten zien dat het leven in een kamp, naast een strijd om te overleven, ook een strijd is om mentaal overeind te blijven, door allerlei gevoelens en emoties die er spelen.

Goede vergelijking met vandaag de dag

Als je de film ziet kun je meteen een verband met de huidige tijd maken. Tachtig jaar later en nog steeds zijn er oorlogen in de wereld. Zoals in Oekraïne – Rusland en Israël – Gaza. We zijn eigenlijk niks verder gekomen en deze film laat dat goed zien. Ook toont de film dat in sommige culturen mensen niet altijd zichzelf kunnen zijn. De commandant Yonoi kan niet tonen dat hij gevoelens heeft voor een andere man, want dat mag niet volgens zijn cultuur. En dat zien we nog steeds op veel plekken in de wereld. Daarom verdient deze film het om samen met de muziek van Sakamoto, herontdekt te worden.