‘De kerken stromen leeg en dat komt door de geïndividualiseerde samenleving. Mensen zoeken zingeving op andere manieren en vinden dat niet meer bij de traditionele, ouderwetse kerk.’ Dat is het beeld dat veel voorkomt in de media. Dat de kerk voor veel mensen ook een groot sociaal element is, wordt minder genoemd. Wat is vandaag de dag nog de betekenis van de kerk?
Corrie van Hove, geboren in 1939, is vaste kerkganger bij de Remonstrantse Gemeente in Oude Wetering. Ze probeert elke zondag in de kerk te zijn en is geliefd bij alle overige activiteiten die de kerk organiseert. Na het overlijden van haar man ging Corrie voor het eerst alleen naar de kerk. ‘De eerste keer is het moeilijkst. Voordat ik bij de deur was stonden er tien mensen om me heen en die droegen me bijna naar binnen. Toen dacht ik, ik hoor hier thuis, hier ben ik.’ Het wegvallen van de kerk zou voor Corrie dramatisch zijn. ‘Lief en leed met elkaar delen, dat zou dan afgelopen zijn. In deze gemeente hebben we een hele warme band met elkaar.’
Volgens dominee Jan Berkvens is de gemeente licht groeiende en bestaat nu uit zo’n 50 tot 60 mensen. Dat het aantal kerkgangers over vijf jaar kleiner is voorziet Berkvens ook. ‘Door de vergrijzing zal de gemeente op termijn kleiner worden.’ Om de toekomst van de kerk toch positief te houden, worden er naar manieren gezocht om de kerk in stand te houden. Een daarvan is het filmcafé, dat Berkvens organiseert voor iedereen die geïnteresseerd is in film en om na afloop een goed gesprek te voeren. ‘Het unieke is dat daar veel mensen op afkomen die niet zo veel met de kerk hebben, maar het wel leuk vinden om over thema’s van het leven met elkaar in gesprek te zijn. Als ingang daarvan gebruiken we niet zo zeer de bijbel, maar moderne films, of een Netflix serie.’
Hiermee probeert Berkvens nieuw leven de kerk in te blazen. De consequentie als dat niet gebeurt is voor de dominee ook duidelijk. ‘Als we blijven doen wat we altijd gedaan hebben, dan is de kerk ten dode opgeschreven. Maar als we weten aan te sluiten bij de jongere generaties, denk ik dat de kerk juist een plek is waar je het over dingen kan hebben waar het in de rest van de samenleving steeds minder overgaat. Denk aan ziektes of een relatie die niet meer lekker loopt.’
En of die aansluiting volbracht is, werd duidelijk toen er 35 mensen op maandagavond in de kerkbanken zaten om de film Rose met elkaar te bekijken. Een divers publiek nam plaats op de kerkstoelen om de film te bekijken en na afloop er met elkaar over te spreken. Ook jongere mensen waren van de partij.
Een nieuw soort zelfvertrouwen
Tot eind van de jaren 60 is Nederland sterk verzuild en leeft men volgens de eigen levensbeschouwelijke of sociaaleconomische kenmerken. De kerk speelt een grote rol in het dagelijks leven en bepaalt voor veel mensen het leven. Zo ook in het leven van Corrie. ‘Je kon je vleugels niet uitslaan. Er werd voor je gezorgd totdat je ging trouwen. Daarna konden je ouders je pas loslaten.’ Vanaf de jaren 70 komt men tegen deze bemoeienissen in opstand en begint Nederland te ontzuilen. Veel genoemde oorzaken zijn de opkomende democratisering, emancipatie en het feit dat men door de televisie ook in aanraking kwam met andere stromingen. Het economisch groeiende Nederland zorgt volgens cultuurhistoricus Herman Pleij voor een ‘nieuw soort zelfvertrouwen’, waardoor men minder afhankelijk van de kerk werd. Gevolg: de leegstroom van kerken.’
Wanneer we vandaag de dag kijken naar hoe de media over deze leegloop bericht, valt op dat de conclusie meestal is dat de kerk niet meer past bij de huidige samenleving. Zo wordt bijvoorbeeld in het onderzoek van het CBS meer geciteerd over het teruglopende aantal kerkleden, dan het feit dat in datzelfde onderzoek voor het eerst een verband trekt tussen de ontkerkelijking en de toenemende polarisatie.
Ook in de Koorkerk in Middelburg is in een oogopslag te zien dat het grijze kapsel oververtegenwoordigd is. De levensvatbaarheid van deze kerk over vijf jaar ziet er niet bepaald rooskleurig uit. En veel mensen jaagt dat angst aan. Voor Corrie zou dat betekenen dat ze haar vaste punt kwijt is. De routine van het op zondag naar de kerk gaan, zien en gezien worden en het samenzijn is voor Corrie onmisbaar. Corrie is niet een uitzondering. Voor veel mensen hangt het sociale netwerk vast aan de kerk. Het sluiten van de kerk is inherent aan het wegvallen van een groot deel van het sociale netwerk.
Voor Corrie is de kerk onmisbaar. Haar hele leven lang is het een groot deel van haar bestaan. ‘Vroeger zag je geen mensen die blij geloofden of daarvoor uitkwamen. Het zware doemdenken in dogma’s is tegenwoordig helemaal verdwenen. Ik ben blij dat ik geloof en dat ik dat kan uitspreken én dat ik in zo’n hechte gemeenschap terecht ben gekomen. Toen ik zo werd opgevangen na het overlijden van mijn man voelde ik dat zo sterk. Ik hoor hier thuis, hier ben ik.’
