Ondanks de grote vraag naar personeel komen mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt vaak moeilijk aan het werk. Om deze doelgroep aan een baan bij een reguliere werkgever te helpen, is ruim tien jaar geleden de banenafspraak gemaakt. Maar de doelstellingen van deze afspraak worden structureel niet behaald.
Mensen met een arbeidsbeperking hebben vaak extra begeleiding nodig of een aangepaste werkplek. Bijvoorbeeld omdat zij een geestelijke of een lichamelijke beperking hebben. De banenafspraak is een overeenkomst tussen het kabinet en werkgevers om tot een inclusieve arbeidsmarkt te komen. Deze afspraak houdt in dat werkgevers een bepaald percentage banen aan mensen met arbeidsbeperking moeten geven. De banen zijn voor mensen die niet zelfstandig het minimumloon kunnen verdienen omdat zij minder snel of minder uren kunnen werken, bijvoorbeeld door een ziekte of handicap, maar met ondersteuning wel bij een gewone werkgever aan de slag kunnen.
Ondanks de banenafspraak zijn er nog altijd veel mensen met een arbeidsbeperking die niet aan werk kunnen komen, maar dat wel graag willen. Dat zegt Fred Zijlstra, Wetenschappelijk Directeur van het Centrum Inclusieve Arbeidsorganisatie (CIAO). ‘Een grote groep mensen met een arbeidsbeperking wil graag een bijdrage leveren aan de maatschappij. Voor hen is een kans op de reguliere arbeidsmarkt van belang.’
Op basis van de banenafspraak zouden volgend jaar 125.000 extra banen gerealiseerd moeten worden, maar de teller staat pas op 87.042. ‘Er is genoeg werk, maar dan moet het wel zo zijn dat de beschikbare functies aansluiten bij de mogelijkheden van mensen met een arbeidsbeperking, en daar zit het probleem,’ legt Zijlstra uit. Dit vraagt om meer inzet om deze extra banen te realiseren, maar uit het Arbeidsvraagpanel van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) blijkt dat slechts elf procent van de werkgevers (meer) mensen met een arbeidsbeperking in dienst wil nemen. Minder dan de helft voelt zich verantwoordelijk om mensen met een beperking in dienst te nemen. Volgens projectleider Patricia van Echtelt zijn er verschillende redenen waarom zij dit in praktijk toch niet doen. Zo zijn werkgevers bang voor hoge ziektekosten of weten zij niet goed hoe ze met een arbeidsbeperking moeten omgaan.
Het proces van iemand met een arbeidsbeperking in dienst nemen vergt inspanning van de werkgever. De goede intenties en afspraken op collectief niveau zijn daarom lang niet altijd terug te zien in de dagelijkse praktijk. De eerste noodzakelijk voorwaarde is dat de werkgever bereid is de functie aan te passen. Daarnaast zijn het geven van passende begeleiding en acceptie en begrip door collega’s en leidinggevenden nodig. Ook Zijlstra zegt dat veel werkgevers bang zijn voor verzuim en frustratie. ‘Tot op zekere hoogte hebben die werkgevers gelijk, maar ik denk dat het mogelijk moet zijn en dat het minder gedoe oplevert dan velen denken.’
Eind 2022 had minder dan vijftien procent van de werkgevers ten minste één werknemer uit het doelgroep register in dienst. Werkgevers die mensen met een arbeidsbeperking in dienst hebben, bieden het vaakst extra begeleiding, gevolgd door fysieke aanpassingen aan de werkplek en het voorbereiden van personeel of leidinggevenden op het werken met deze groep. Minder dan een derde van de werkgevers creëert nieuwe functies of werkzaamheden voor mensen met een arbeidsbeperking. Zijlstra denkt dat een gewijzigd beleid noodzakelijk is om de doelstellingen van de banenafspraak te kunnen behalen. ‘Het werk zou anders georganiseerd moeten worden, zodat ook mensen met minder mogelijkheden het aankunnen.’ Die aanpassing is belangrijk volgens hem, ‘zelf in je eigen levensonderhoud kunnen voorzien is een soort basisrecht. Ik denk dat als mensen willen en kunnen werken, je hen ook die kans moet geven.’
Dataverantwoording:
Cijfers met betrekking tot de banengroei zijn afkomstig van UWV. Om te bepalen hoeveel banen gerealiseerd zijn binnen de Wet banenafspraak, wordt gekeken naar het aantal verloonde uren van personen uit het doelgroepregister op de peildatum. Daaronder vallen ook niet-gewerkte, maar wel volledig uitbetaalde uren. Werkgevers vermelden het aantal uitbetaalde uren in de loonaangifte, deze wordt door UWV in de Polisadministratie geregistreerd. Het aantal banen is gelijk aan het totaal aantal verloonde uren gedeeld door 110,92. Uit de nulmeting bleek dit de gemiddelde omvang van een dienstverband van iemand in de doelgroep banenafspraak.
De percentages over werkgevers over het aannemen van mensen met een arbeidsbeperking en de inspanningen van werkgevers voor het aannemen van mensen met een arbeidsbeperking zijn afkomstig uit de publicatie Arbeidsmarkt in kaart: werkgevers – editie 4 van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Voor Arbeidsmarkt in kaart maakt het SCP gebruik van het Arbeidsvraagpanel. Dit is een langlopend onderzoek van het SCP onder bedrijven en instellingen in Nederland met vijf of meer werknemers. Iedere twee jaar vindt een verzameling van data plaats en bedrijven worden verschillende keren gevraagd om mee te doen. De meest recente gegevens zijn in 2021 en 2022 verzameld.
