Zo’n 2,5 miljoen Nederlanders boven de 16 jaar hebben moeite met lezen en schrijven. Hierdoor kunnen ze niet alles volgen in het nieuws of belangrijke brieven van de overheid goed begrijpen. Wat opvalt is dat de meeste laaggeletterde mensen zich ervoor schamen en zodoende het verbergen. Deze kwestie speelt niet alleen bij de volwassenen. Ook jongeren zijn steeds vatbaarder om laaggeletterd te raken in de toekomst. Jongeren lezen steeds minder en hun leesvaardigheid is sterk gedaald de afgelopen jaren. Maar het tij kan nog keren, als er nu actie wordt ondernomen.
Jongeren lezen steeds minder, blijkt uit onderzoek van Stichting lezen. De leestijd betreft zo’n 14 minuten per dag. Er is een leestijddaling van 40 procent in de periode van 2013-2018. Daarnaast blijkt uit het laatste PISA-onderzoek dat een derde van de leerlingen moeite heeft met lezen. De gemiddelde toetsscores in leesvaardigheid zijn alleen maar afgenomen de afgelopen jaren en in vergelijking met de Europese landen die deelnamen in het onderzoek staan we ver onder het gemiddelde. Op de korte termijn heeft dit negatieve gevolgen.
Jongeren die niet goed kunnen lezen, kunnen zich minder goed inleven in anderen, halen minder hoge cijfers en zij presteren over het algemeen minder goed op school. “Zo’n een op de drie jongeren heeft moeite met lezen en dit zal voor problemen zorgen in de toekomst. Denk aan je correspondentie met de overheid, moeilijke brieven of mails begrijpen of het minder makkelijk meedraaien in de maatschappij”, aldus Cedric Stalpers, docent aan de universiteit van Tilburg. Al jaren lang daalt de leesvaardigheid en het leesplezier onder jongeren. Dat merkt Stalpers ook. “De opvallendste trend over de jaren heen waarnaar ik onderzoek heb gedaan zijn de bezuinigingen in het onderwijs, bibliotheken die sloten, de dalende leesvaardigheid onder jongeren, de steeds groter wordende kloof tussen boekenliefhebbers en boekenmijders.”
Cedric Stalpers (52) is docent aan de universiteit van Tilburg. Sinds zijn afstuderen doet hij onderzoek naar onderwijs gerelateerde onderwerpen en hij heeft meerdere onderzoeken gedaan naar bibliotheken en lees- en leengedrag van jongeren.
“Na jarenlang onderzoek te hebben gedaan over leesgedrag, denk je dat je na een tijd er wel klaar mee bent, maar ik blijf toch terugkeren naar dit onderwerp.”
Een ding staat in ieder geval buiten kijf: er moet hard worden gewerkt om de leesvaardigheid onder jongeren weer op te krikken. Als we kijken naar de laatste toetsscore 459 van Nederland uit 2022, liggen we ver onder het gemiddelde vergeleken met de Europese landen die deelnamen aan het onderzoek. Ons buurland België heeft daarentegen een score van 479, net boven het gemiddelde, en Ierland staat aan kop met een puike score van 516. Alleen Slowakije, Griekenland en IJsland hebben een slechtere score dan Nederland.
Maar waarom lezen jongeren dan zo’n weinig? Een van de mogelijke oorzaken is dat jongeren minder plezier ervaren tijdens het lezen, blijkt uit PIRLS-onderzoek uit 2021. Waar in 2011 nog 53 procent van de ondervraagde jongeren nog aangaf dat ze veel leesplezier hadden, was dat in 2021 drastisch gezakt naar 17 procent. Andersom valt juist op dat het percentage dat weinig tot geen leesplezier koos, is gestegen van 27 procent naar 37 procent.
Deze percentages zijn zorgwekkend volgens PISA Nederland, want hoe lager het leesplezier, hoe minder ze gaan lezen, hoe lager de leesvaardigheid. Dit geldt ook voor de Vlaamse jongeren. Zij scoren niet best op de categorie weinig tot geen leesplezier met een percentage van 29 procent. Wel is het aandeel Vlaamse leerlingen dat veel leesplezier heeft groter dan de Nederlandse leerlingen, maar nog steeds onder het westerse gemiddelde. Daarmee scoren zowel zij als wij onder het gemiddelde van de 21 westerse landen die mee hebben gedaan aan het onderzoek.
Het is nog niet hard te maken of er daadwerkelijk een sterk verband zit tussen leesplezier en leesvaardigheid, maar volgens de PIRLS-onderzoekers kan leesplezier wel degelijk relevant zijn voor de leesmotivatie van leerlingen. Verder is het onduidelijk wat nou precies de oorzaken van de dalende leesvaardigheid zijn. “Komt het door minder toegankelijke bibliotheken? Komt het door de lesmethoden in het onderwijs of misschien door sociale media? Of door het leesmilieu waarin de jongeren zich bevinden? Hebben we meer leesenthousiaste leraren nodig? Hoogstwaarschijnlijk is het een samenhang van verschillende factoren”, aldus Stalpers.
Jongeren op straat geven een paar inzichten hierop. Bekijk de voxpop hieronder:
De overheid heeft in het verleden meermaals geprobeerd om de slechte leesvaardigheid onder jongeren aan de kaak te stellen. Zo is er een speciale pagina op de website van Rijksoverheid die in het teken staat van de leesbevordering onder kinderen en hoe de Rijksoverheid dat steunt. Verschillende organisaties krijgen van de overheid subsidie om het lezen te stimuleren onder kinderen en jongeren. De overheid doelt erop dat in 2025 alle kinderen goed kunnen lezen en schrijven nadat ze school verlaten. Daarvoor werken veel organisaties samen om dit te bewerkstelligen en wordt deze samenwerking de Leescoalitie genoemd. De nieuwste campagne heet wie leest heeft een goed verhaal, waarin het belang van lezen en persoonlijke groei centraal staan.
Als we het tij willen keren, moeten we nu aan verandering beginnen. “We verkeren ons momenteel in een leescrisis. Als we niet snel iets aan dit probleem doen, kunnen we het moment bereiken dat we als het ware de hekken moeten sluiten, wat bijna in Ierland was gebeurd”, benadrukt Stalpers. Gelukkig slaagde Ierland erin om kinderen weer aan het lezen te krijgen. Het land presteert momenteel het beste in Europa. “Als ik het voor het zeggen had, zou ik allerlei knappenkoppen bij elkaar zetten. Bijvoorbeeld de belangrijkste experts in dit gebied, die aan één tafel zetten en samen kijken wat precies de oorzaken zijn. Wat heeft in de praktijk al gewerkt en vanuit daar kijken naar mogelijke oplossingen. Ook kunnen we een kijkje nemen hoe Ierland het tij heeft weten te keren.”
Er zijn nog genoeg dingen die we kunnen doen om de leesvaardigheid van kinderen op te krikken in het onderwijs of als ouder thuis bijvoorbeeld. Roel van Steensel is professor aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Hij leest graag in zijn vrije tijd en is in zijn opvoeding veel in aanraking gekomen met boeken. Luister naar het audiofragment hoe zijn leeswereld er vroeger uitzag.
Van Steensel heeft meerdere onderzoeken gedaan naar leesvaardigheid, leesmotivatie en leesbevordering over de jaren heen. Hij somt de mogelijkheden op in het audiofragment hieronder:
Het is inmiddels duidelijk geworden dat er een leescrisis is in Nederland. Cijfers van PISA en PIRLS laten met elke nieuwe uitgave een daling zien in de leesvaardigheid en leesmotivatie van jongeren. Hier moeten we een stokje voor steken en dat kan alleen als we nu met zijn allen de handen ineenslaan. Zo zorgen we ervoor dat elke leerling geletterd de scholen verlaten en een goede start kunnen maken in de maatschappij.
Dataverantwoording
In deze multimediale productie zijn statistieken gebruikt afkomstig van de volgende organisaties: Stichting lezen, Programme for International Student Assessment (PISA) en Progress in International Reading Literacy Study (PIRLS). Alle drie de organisaties zetten zich in voor een verbeterde leesvaardigheid, leesmotivatie en leesbevordering onder leerlingen. PISA en PIRLS doen hier periodiek internationaal onderzoek naar.
