Overal waar wij gaan, gaan smartphones met ons mee. Constant up-to-date en bereikbaar zijn is voor menig mens een belangrijke dagelijkse taak geworden. Het is dan ook niet voor niets dat uit Newcoms Nationale Social Media onderzoek 2024 blijkt dat het gebruik van sociale media onder Nederlandse volwassenen blijft toenemen. Volgens het onderzoek besteedt de gemiddelde volwassen Nederlander namelijk 115 minuten (1 uur en 55 minuten) per dag aan sociale media. Dit getal lag in 2021 nog op 97 minuten. Toch bestaat er ook een tegenbeweging die pleit voor meer bewuste omgang met technologie. Er lijkt langzaam een trend op gang te komen waarin mensen van hun digitale afhankelijkheid willen losbreken, en dat zorgt voor verrassende nieuwe inzichten.
De bewustwording
Bob (28) is zo’n voorbeeld van iemand die het aandurfde om grotendeels van digitale technologieën af te stappen. Zijn onafhankelijkheid hiervan is dan ook de reden dat hij zijn achternaam en portret liever niet openbaar maakt. Drie jaar geleden besloot Bob, een spontane Nijmegenaar die werkt als sociotherapeut, dat het zo niet langer verder kon. ‘Ik merkte dat de smartphone mijn leven compleet overnam. Het had invloed op mijn slaap, werk, vrienden en zelfs mijn sportactiviteiten.’ Na een goed gesprek met zijn zus, die ook vond dat het tijd was voor verandering, besloten de twee allebei over te gaan op een ouderwetse Nokia ter vervanging van hun smartphone. Dit eenvoudige mobieltje was slechts geschikt voor bellen en sms’en.
Het radicale besluit om terug te gaan naar een Nokia bracht Bob veel nieuwe inzichten. Zo kreeg hij vooral veel rust in zijn hoofd en ontstond er een nieuwe waardering voor het dagelijks leven. ‘Ik voelde me minder gejaagd. Kleine dingen als een boek lezen of wandelen maakte me ineens weer gelukkig.’ Bob is echter niet de eerste om te ondervinden dat smartphones niet altijd een even goede invloed hebben op mensenlevens.
De band tussen smartphones en mentale gezondheid
Volgens Davy Nijs, schrijver van het boek Internetverslaving, komt overmatig smartphonegebruik vaak voort uit dieperliggende problemen. ‘Mensen gebruiken sociale media of games vaak om negatieve gevoelens te onderdrukken. Het is een vlucht in afleiding,’ zegt hij erover. Maar waar mensen het gebruik van schermen gebruiken om negatieve gevoelens te onderdrukken, zorgt overmatig schermgebruik er op zijn beurt juist ook voor negatieve gevoelens. Uit een onderzoek van Hughes (2018) naar effecten van sociale media blijkt namelijk dat het gebruik van sociale media onder anderen stress, financiële druk en slapeloosheid kan veroorzaken. Dat komt volgens Hughes door het zogenaamde ‘highlight reel effect’. Dat houdt in dat mensen alleen content van de beste momenten uit elkanders leven te zien krijgen, en dat veroorzaakt een gevoel van druk om meer uit je eigen leven te moeten halen. Deze druk om de ‘ideale zelf’ te presenteren zorgt er ook voor dat mensen zich, bewust of onbewust, genoodzaakt voelen om mee te gaan op de laatste trends op gebied van bijvoorbeeld mode, auto’s of zelfs woningen. Als kettingreactie hierop kan er dan financiële druk ontstaan, en dat kan weer zorgen voor stress. Hughes benadrukt tot slot dat de verslavende werking van sociale media in combinatie met het ‘blauwe licht’ dat het uitstraalt kan zorgen voor slapeloosheid.
Balans vinden in schermgebruik
Door mensen als Bob en Davy lijkt er een tegenbeweging te ontstaan die pleit voor een bewuster gebruik van digitale technologieën. Zo vertelt Bob dat mensen graag verhalen aanhoren over zijn gekozen levensstijl: ‘Ik merk dat mensen er graag meer over willen weten en met oprechte interesse luisteren naar mijn verhaal.’ Davy vertelt over het schrijven van zijn boek, dat in 2018 uitkwam, dat hij en zijn medeauteurs dit onderwerp destijds kozen omdat er nog niets over geschreven was en ze het graag onder de aandacht wilden brengen. De strijd tegen smartphones brengt echter op genoeg variërende manieren initiatiefnemers. The Offline Club, in 2021 opgericht te Amsterdam, organiseert offline evenementen in steden door heel Europa. Louiza werkt sinds een paar maanden bij The Offline Club en merkt de impact die de smartphoneloze evenementen op mensen hebben. ‘De feedback die we krijgen is dat er een echt community gevoel is ontstaan onder de gasten die onze evenementen vaak bezoeken, sommigen geven aan dat hun eenzaamheid erdoor genezen is.’ Bij The Offline Club maakt het volgens Louiza dan ook niemand uit om op vreemden af te stappen, dat is ook iets wat bij de evenementen hoort. Louiza pleit voor bewustere omgang met smartphones: ‘In sociale situaties zijn smartphones een soort muur, mensen verschuilen zich erachter zodra ze eventjes alleen zijn. Hierdoor zullen er veel minder snel mensen op je afstappen voor een praatje.’
De toekomst
Digitale technologieën blijven groeien, AI is er een goed voorbeeld van. Hoe ver het zal gaan en hoe we er in de toekomst mee om zullen gaan blijft voor nu onduidelijk. Degenen die strijden tegen smartphoneverslaving hebben in ieder geval hoop op een positieve toekomst. ‘Mijn gevoel zegt dat er een verschuiving gaat komen. Dat er een generatie op zal staan die veel minder met smartphones bezig wil zijn en een overheid die daarin strengere regels gaat opleggen, vooral voor kinderen,’ zegt Bob over de toekomst. Davy ziet een toekomst waarin de overheid inderdaad regels zal moeten opleggen, maar eerder voor de machtige bedrijven die achter alle digitale technologieën zitten. Volgens Davy hebben zij op dit moment namelijk vrij spel om mensen zo verslaafd mogelijk te maken, en dat moet anders: ‘Schermen zijn onmisbaar en dus niet helemaal te verbieden, hoe mensen ze gebruiken moeten ze zelf kunnen kiezen. De overheid zou er verstandig aan doen de organisaties achter de techniek regels op te leggen, dat zo’n app je bijvoorbeeld zelf waarschuwt wanneer je het al te lang gebruikt.’ Voor Louiza geldt het geloof dat het groeiende bewustzijn over overmatig schermgebruik niet slechts een tijdelijke trend is. Zij ziet het als een wereldwijde beweging die een verschuiving teweeg zal gaan brengen.
Reflectie op eigen smartphonegebruik
Het hunkeren naar dopamineboosts is ook voor mij (Amanda), auteur van dit artikel, niet onbekend. Het spreken met de mensen die vechten tegen smartphoneverslaving was voor mij dan ook een wake-up call. Hierom besloot ik zelf ook een digitale detox te gaan uitproberen. Een week lang zo min mogelijk mijn smartphone gebruiken. In onderstaande video vertel ik hoe de digitale detox mij afgaat, welke effecten ik merk en tegen welke obstakels ik aanloop. Dit onderbouw ik daarnaast met een interview met neuropsycholoog Andrieke Thissen.
Bronvermelding:
Hughes, S. (2018). The Effects of Social Media on Depression Anxiety and Stress. Dublin Business School.
Social Media Onderzoek 2024. https://www.newcom.nl/social-media-onderzoek-2024/ . Newcom.
