Het jaarlijkse ‘Mirëdita, Dobar Dan!’ festival, bedoeld om het culturele dialoog tussen Servië en Kosovo te bevorderen, werd vorig jaar abrupt afgelast na een nationalistisch protest onder politieke druk. Wat betekent het verdwijnen van deze ontmoetingsplek voor jongeren en kunstenaars uit beide landen?

Het ‘Mirëdita, Dobar Dan!’ Festival

Vorig jaar was het bijna zo ver, op 27 juni zou de 11^e editie van ‘Mirëdita, Dobar Dan!’ plaatsvinden, een driedaags festival wat artiesten, activisten en opiniemakers uit Kosovo en Servië samenbrengt om te leren van elkaars perspectieven. Met een oorlog nog vers in het geheugen, zijn er veel vooroordelen over elkaar. Mirëdita, Dobar Dan! zorgt voor een platform waar zij kunnen praten met leeftijdsgenoten over gedeelde interesses, om de maatschappelijke verdeeldheid te doorbreken. ‘’Het is moeilijk voor mensen uit Servië om contact te zoeken met mensen uit Kosovo, andersom hetzelfde.’, vertelt Tijana Đuknić, programma coördinator bij ‘Mirëdita, Dobar Dan!’.  ‘’Het grootste obstakel is dat we omringd zijn met het nationalistische narratief. Daarin maak je van ‘de ander’ een vijand. Samenkomen en praten over het verleden en gedeelde interesses is ontzettend belangrijk voor een toekomst samen.’’

Het Tegengeluid

Met een oorlog nog vers in het geheugen bij een groot deel van de mensen, is er niet altijd begrip voor het festival. Bij elke editie zijn er protesten rondom het festival geweest. ‘’Normaal hebben we twintig á dertig politie agenten rondlopen’’, herinnert Đuknić zich. ‘’De politie doet dan zijn werk, en eventuele risico’s en confrontaties worden vermeden. Vorig jaar waren er 150 tot 200 hooligans aanwezig, vergelijkbaar met eerdere jaren. Wij waren dan ook geschrokken dat we deze keer maar vijf politie agenten zagen lopen, veel te weinig.’ Đuknić is er 100% van overtuigd dat de politie samenwerkt met de hooligans en de regering van president Vučić. ‘’Dit soort evenementen gebruiken ze vaker als een zondebok, perfect om de aandacht van zich af te houden’’.

De voetbalteams Rode Ster Belgrado en Partizan worden gefinancierd door de Servische regering. BIRN, een onderzoeksjournalistiek netwerk in de Balkan, stelt dat hooligans op bepaalde momenten worden ingezet of getolereerd door de regering, zo zijn er tijdens de huidige studentenprotesten die in Belgrado plaatsvinden hooligans ingezet om een tegengeluid naar voren te brengen. Vanwege het uitblijven van politie optreden en de negatieve berichtgeving over het festival in de media, vermoedt men dat iets soortgelijks ook bij dit festival heeft plaatsgevonden.

‘’De situatie was heel eng vorig jaar, maar het is iets wat we jammer genoeg gewend zijn’, blikt Đuknić terug. Tijdens het protest hadden de tegenstanders leuzen op de muren geschreven, en was de enige andere uitgang vastgezet met een hangslot, waardoor niemand meer naar buiten en naar binnen kon gaan. Filip, een medewerker die die dag moest werken bij Dorćol Platz, sprong over een muur om binnen te komen:

Na de escalatie die vorig jaar heeft plaatsgevonden verbood het Servische ministerie van Binnenlandse Zaken het culturele festival.  

In contact blijven

Hoe gaat het nu verder? Het verbod heeft namelijk een grote impact gehad op de culturele uitwisselingen tussen Kosovo en Servië. ‘Mirëdita, Dobar Dan’ was het grootste evenement wat dit bewerkstelligde. ‘’Dit is echt ontzettend schadelijk voor het dialoog tussen de twee landen.’’, vertelt Đuknić. Gelukkig worden er nog wel een aantal kleinere programma’s georganiseerd.

Dichtbij de grote noordelijke brug die oud en nieuw Belgrado verbindt, is een kleine ruimte te vinden, die vol zit met creatieve schilderijen aan de muren, kleurrijk meubilair en een lieve husky die langs iedereen een aai over zijn bol haalt. Het Krokodil’s Center is een ontmoetingspunt voor iedereen die geïnteresseerd in cultuur, specifiek literatuur. Poëzie schrijfster Dhurata Hoti, die Kosovaars is, is hier ook welkom. Vladimir Arsenijevic, partner bij Krokodil’s Center introduceert Dhurata.

‘’Het is altijd fijn om een gast uit Kosovo te ontvangen. We hechten veel waarde aan dit soort communicatie. Regionaal gezien, in ieder geval na de jaren negentig, was dit het enige instrument om verbinding te zoeken met andere delen van Joegoslavië. Naast het feit dat de situatie in Kosovo politiek gezien en in allerlei opzichten verreweg het meest dramatisch was, zou ik zeggen dat het racisme aan Servische kant verreweg het sterkst is, wat er voor zorgt dat er geen ruimte is voor herstel van normaliteit en normale communicatie. We vinden niet dat schrijvers hier toe verplicht zijn, maar op een bepaalde manier een soort brug kunnen vormen om te communiceren’’.
– Vladimir Arsenijevic

Dhurata heeft twee gedichten voorbereidt, waar ze dieper ingaat over relaties, specifiek giftige relaties. ‘Ga je het in het Engels lezen?’, vraagt Vladimir aan Dhurata. Dhurata’s moedertaal is Albanees, maar niet iedereen die aanwezig is verstaat dat.  ‘Ja, dat was ik van plan.’, vertelt ze. ‘Waarom lees je het niet in het origineel, in het Albanees? De vertaling zetten we wel op de beamer.’

Na het voorlezen is er ruimte om vragen te stellen en met elkaar te praten. Een dame uit het publiek loopt naar Dhurata toe, en vertelt dat ze ontzettend emotioneel werd van haar gedichten, en complimenteerde haar voor haar schrijfkunst.

Dergelijke programma’s zijn nog steeds bezig, zo organiseert de ‘Youth Initiative for Human Rights’ (YIHR), één van de organisatoren van het ‘Mirëdita, Dobar Dan’ festival ook ander soort programma’s, zoals jeugduitwisselingen. ‘’Zo hebben we deze maand een uitwisseling waar Servische en Kosovaarse jongeren een week in Pristina verblijven, de hoofdstad van Kosovo. Ze leren hier meer over storytelling, vredesopbouw en het concept van interculturaliteit.’’, stipt Đuknić aan. ‘’We willen graag een ruimte creëren waar empathie wordt bevorderd, maar ook een plek om te reflecteren op je eigen maatschappij.’’ Het is een unieke kans om de mensen aan de andere kant te leren kennen.

‘’Deelnemers vertellen dat het een levens veranderende ervaring is.’’
– Tijana Đuknić

Dichter naar elkaar

De organisatoren doen er alles aan om het culturele festival door te laten gaan, en willen het onderwerp graag uit de doofpot houden. Zo is er een film geproduceerd genaamd ‘Connecting…’ waar in beeld wordt gebracht wat het festival inhield en betekende voor de mensen die er deel van uitmaakten. Om verder te gaan is er financiële nodig, maar ook educatieve ondersteuning. Đuknić kijkt met een dubbel gevoel terug naar vorig jaar: ‘’Het informeren van de mensen over de vijandige omgeving waarin het festival plaatsvindt is cruciaal. Er waren veel tranen vorig jaar, maar ook veel gelach. We hebben samen iets meegemaakt wat zo intens was. Maar in een manier heeft de regering gefaald. De connecties en gevoelens die dag waren zo betekenisvol, wat er voor heeft gezorgd dat onze band nog sterker is geworden.’’

De poging om dit festival het zwijgen op te leggen, onthulde juist de kracht van de verbinding tussen de Kosovaren en Serven.