BELGRADO – Maandenlang demonstreerden honderden Servische middelbare scholieren tegen hun corrupte en autocratische regering. Nu zijn de leerlingen weer begonnen op school. Maar grote veranderingen in het schoolsysteem zorgen voor vervreemde leerlingen die vrezen voor hun toekomst.
“Na maanden van protesteren zit je ineens weer in een klas met je docent, het is net alsof er de afgelopen maanden niks is gebeurd”, zegt Luka* (18) terwijl hij een slok neemt van zijn chocolademelk. De vierdejaars middelbare scholier, en daarmee eindexamenleerling, zit in een café met twee vriendinnen. Sinds zij weer in de schoolbanken zitten, komt het groepje vrienden vaak samen om terug te kijken op de tijd dat zij nog aan het protesteren waren.
Eén van Luka’s vriendinnen, Sara* (17), een derdejaars leerling, pakt haar telefoon op en haalt haar hoesje eraf. Zo verschijnen er een aantal stickers die zij nog over heeft van het protesteren. Voor haar is dit een mooie manier om toch nog een herinnering te hebben aan de maanden waarin zij bijna elke dag met posters en spandoeken voor haar school stond. “Dit was mijn favoriet. Een sticker met een spandoek erop, met de woorden ‘machines tegen machines.’ Als ik dit weer zie, krijg ik weer zin om te gaan protesteren”, lacht Sara.
Sara met de protest sticker in haar hand
Maar al snel valt er weer een serieuze toon in deze vriendenkring. “We zagen van dichtbij waar het systeem faalde. In het onderwijs, in de media en in het bestuur”, vertelt Sara. “Protesteren was eigenlijk geen optie, het was iets wat wij wel moesten doen.” Luka en Sara’s andere vriendin, Tina* (18), seint dat zij wat wil vertellen, terwijl zij een slok neemt van haar cappuccino. “Universiteitsleerlingen begonnen met protesteren. Wij dachten: wij kunnen niet achterblijven. Als zij hun studie riskeren, dan kunnen wij niet gewoon in de klas gaan zitten alsof er niets aan de hand is”.
De protesten
Sinds november 2024 worden de straten van Servië gevuld met studentenprotesten. Deze zijn begonnen op 22 november 2024, na de instorting van een gerenoveerde overkapping op het treinstation van Novi Sad op 1 november 2024. Hierbij kwamen vijftien mensen om het leven en er raakten meerderen ernstig gewond. Later overleed het zestiende slachtoffer.
Het treinstation in Novi Sad met de herdenkingsplaats voor de zestien overledenen
De protesten begonnen met studenten die, toen er vijftien slachtoffers waren, ter herdenking vijftien minuten lang stil waren. Na een aanval op protesterende studenten van de Faculteit der Dramatische Kunsten eind november, escaleerden de protesten tot blokkades van universiteiten en dagelijkse demonstraties in Servië. Al snel groeide de onvrede wat leidde tot meerdere en nog grotere protesten. Het werd een beweging waarbij ook andere burgers, zoals middelbare scholieren, zich aansloten.
In december 2024 besloot het Ministerie van Onderwijs het onderwijssemester een week eerder te beëindigen om de protesten te stoppen. Veel middelbare scholen, vooral in grotere steden zoals Belgrado, hervatten daarna niet meer de reguliere lessen. Tegen eind januari hadden 21 middelbare scholen in Belgrado de lessen opgeschort.
Terug naar school
Inmiddels hebben leerlingen van verschillende middelbare scholen in Belgrado besloten om de blokkades te beëindigen waardoor op vrijwel alle middelbare scholen de lessen zijn hervat. Toch voelt het anders, legt Sara uit, die op vijf mei weer is gestart met school. “Het systeem probeert terug te keren naar normaal. Maar normaal voelt niet meer normaal.”
De school waar Luka, Sara en Tina sinds kort weer lessen hebben. Op het schoolplein staan na lange tijd weer leerlingen
De terugkeer naar school was niet geheel vrijwillig. Het Ministerie van Onderwijs heeft namelijk druk uitgeoefend op de leerlingen door voorwaarden te stellen om het schooljaar, ondanks de gemiste lessen, alsnog te kunnen behalen. Dit betekent dat leerlingen uiterlijk 12 mei weer moeten zijn gestart met de lessen, minstens twee derde van de lesdagen moeten volgen en de benodigde cijfers moeten halen.
Daarnaast is de Servische regering van plan het schooljaar te verlengen om gemiste lessen tijdens de protesten te compenseren. Voor middelbare scholen die gestaakt hebben, stelt het ministerie dat het tweede semester uiterlijk op 18 juli is afgerond voor alle leerlingen. Behalve voor eindexamenleerlingen, voor hen geldt een deadline van 27 juni. En dat terwijl de zomervakantie in Servië normaalgesproken al zou beginnen op 20 juni.
Naar het museum als les
Op veel scholen is er sinds de terugkeer een hybride vorm ontstaan, bestaande uit halve lesdagen en alternatieve lessen. Dit is ook de nieuwe realiteit voor Sara en haar klasgenoten. Op hun school hebben de leraren daarnaast afgesproken om geen toetsen meer te geven. In plaats daarvan worden de leerlingen beoordeeld op klaswerk, projecten en mondelinge examens. “Docenten zijn erg creatief geworden, ze willen graag dat wij allemaal het schooljaar halen. Dit betekent dat soms zelfs museumbezoeken als les gelden. Daarnaast doen ze net alsof wij les hebben op zaterdagen, wat dus helemaal niet zo is. Ze verzinnen steeds weer van dit soort loopholes”.
Ook Ana*, docent Servische taal en literatuur aan een middelbare school in Belgrado, wil leerlingen helpen door middel van aangepaste lessen. “We hebben het rooster verkort om leerlingen te helpen.” Filosofiedocent Ivan* heeft er juist voor gekozen om de toetsen en het huiswerk uit te stellen als leerlingen merken dat het even niet meer gaat. “Leerlingen moeten nog wennen aan het weer op school zitten. Het is fijn dat ik die rust van bieden.”
Weer net als “normaal”
De negentienjarige Olivia* heeft de afgelopen maanden ook geprotesteerd. Maar als eindexamenleerling was de afweging om wel of niet naar school te gaan lastig. “Wij zijn doorgegaan met de blokkades tot het niet langer meer kon, omdat we dit jaar anders niet zouden halen. Toen zat ik toch in conflict met mijzelf. Wil ik liever door protesteren, of juist dit jaar halen: wat heb ik ervoor over?”
Eén van de vele middelbare school protesten
Om haar diploma te halen is zij toch weer naar school gegaan. “Ik was echt geshockeerd toen ik terug kwam. We begonnen gewoon weer waar we waren gestopt in december. Ik merkte aan mijn klas dat iedereen gedesoriënteerd was.”
Voor Sara was de grootste verrassing bij terugkomst het gevoel alsof er helemaal niks was gebeurd. “We zaten gewoon weer in de klas. Een klas met leerlingen die je een week daarvoor nog op straat zag met spandoeken waarop stond dat protesteren nog maanden door moest gaan.” Ook voor filosofiedocent Ivan was het weer even wennen. “Ineens sta ik weer les te geven aan leerlingen die ik in de tijd van de protesten veel persoonlijker heb leren kennen. Nu zijn het, net als voorheen, weer gewoon je leerlingen die gewoon hun toetsen moeten halen.”
Luka, Sara en Tina zitten op straat tijdens de protesten
Wanneer Sara iets wil zeggen over de lesstof die ze moeten inhalen, begint Tina meteen te zuchten. “We moeten per week wel duizend bladzijdes leren, en dat dan de week daarna weer. Dat is natuurlijk echt niet te doen.”
Toekomst van de scholieren
Sara moet eerst een beetje lachen om de toekomst van haar middelbare school carrière. “We zitten weer op school, maar wij hebben veel lessen gemist. Dat zal vast wel een impact hebben op het komende jaar.” Maar als haar vrienden met serieuze gezichten en opgetrokken wenkbrauwen de ernst van het probleem proberen aan te geven, dringt ineens de stress door bij Sara. “Ik moet zowel eindexamen stof als de stof die ik dit jaar heb gemist leren. Dan moet ik mij gaan voorbereiden op de universiteiten hier, en ook op de universiteiten in Duitsland, daar wil ik namelijk ook graag studeren. En als ik dat dan wil gaan doen, dan moet ik ook een Duits toets doen, om mijn taalniveau te bewijzen.”
Maar wat het volgende jaar in petto heeft voor middelbare scholieren, dat weten zelfs de docenten nog niet. “Het is echt een rare tijd. Ik heb geen idee wat er vanaf september gaat gebeuren, ik weet niet eens wat er komende maandag gaat gebeuren”, vertelt docent Ana, terwijl zij lichtelijk geïrriteerd naar haar collega Ivan kijkt.
Na een moment waarin Luka en zijn twee vriendinnen samen kibbelen over welk taalniveau je nou precies moet hebben voor een Duitse universiteit, geeft Sara ineens een por aan Luka. “Wij derdejaars leerlingen hebben het eigenlijk nog goed vergeleken met jou. Jij moet volgend schooljaar misschien wel naar een universiteit terwijl ze nog bezig zijn met de blokkades.”
De vraag is ook of examenleerlingen volgend jaar überhaupt wel kunnen gaan studeren, omdat de universiteiten tot op de dag van vandaag nog steeds dicht zijn vanwege de langdurige blokkades van faculteiten. Hierdoor gaat het aanmelden voor deze universiteiten dit jaar anders dan normaal. Hoewel sommige faculteiten voorbereidingen treffen, wordt overwogen om studenten zonder toelatingsexamen toe te laten. De Universiteit van Belgrado heeft de regering en het Ministerie van Onderwijs om duidelijkheid gevraagd, maar heeft nog geen concreet antwoord ontvangen.
“Ik weet niet wanneer de toelatingsexamens zullen zijn. Misschien laten ze dat pas een paar dagen van tevoren weten, dan heb ik niet genoeg tijd om daarvoor te studeren. Daar word ik wel zenuwachtig van”, legt Luka uit.
Leren van protesteren
Hoewel er nog veel onzekerheid bestaat over de toekomstige schoolcarrières van deze leerlingen, bracht de protestperiode ook iets waardevols. De protesten waren voor veel leerlingen een tijd waarin niet schoolboeken, maar juist spandoeken op nummer één stonden. Maar leren, daar hebben deze scholieren geen boeken voor nodig.
“Ik voel mij zelfverzekerder. Vroeger durfde ik niemand aan te spreken. Nu organiseer ik dingen, bel ik mensen, regel ik slaapplaatsen voor anderen. Ik ben gegroeid als een persoon”, vertelt Olivia terwijl een grote glimlach van trots op haar gezicht verschijnt.
Docent Ivan merkt dat zijn leerlingen veel meer kennis hebben over politiek dan voor de protesten. “Bijna al mijn leerlingen waren apolitiek. Maar nu snappen ze wat er gaande is in de wereld en dat vind ik een positieve verandering.”
Dit merkt ook Luka op. “Ik ben geen revolutionair, maar nu weet ik dat mijn stem ertoe doet. En dat samen iets doen krachtiger is dan alleen boos zijn.”
Luka met een protest bord in zijn handen “wij hebben niet geleerd om stil te zijn”
Of de middelbare school protesten iets hebben veranderd in het systeem, durven deze scholieren niet te zeggen. Maar, Sara voelt dat zij is gegroeid na deze maanden. “Mijn vrienden en ik, en ik denk zelfs alle middelbare scholieren, hebben meer geleerd over samenwerken, rechtvaardigheid en onszelf. Eén ding is zeker: wij leerden meer van deze maanden dan in jaren school.”
*Alle namen in dit verhaal zijn gefingeerd. De echte namen zijn bij de redactie bekend.
