*Trigger warning: dit artikel bevat stukken over afvallen, eetstoornissen en dieettrends
Een platte buik, zichtbare sleutelbeenderen en het idee dat je pas écht gezond bezig bent als je je ontbijt overslaat. Dat is wat TikTok je laat zien zodra je in aanraking komt met de content rond het, inmiddels geblokkeerde, #SkinnyTok. Hoewel de hashtag verdwenen is in de app, is de trend dat nog niet. Integendeel zelfs. De video’s waarin de dunne droom verkocht wordt, vinden nog steeds gretig hun weg naar het scherm van miljoenen jongeren. De boodschap is dan ook meer dan duidelijk: dun is goed. Dun is succesvol. Dun is controle.
Ziek van gezond doen
Jeanne Senten (20) weet daar alles van. “Je ziet een meisje van jouw leeftijd dat haar ochtend begint met een halve kiwi en een glas citroenwater, en je denkt: moet ik dat ook doen om er zo uit te zien?” vertelt ze. ‘Ik zag op een gegeven moment alleen nog maar accounts van meiden met dat “perfecte’ lichaam” voorbij komen op TikTok.‘ Onbewust ga je dan toch jezelf vergelijken.’
Jeanne is niet de enige die dit ervaart. In een samenleving waarin sociale media en influencers zo’n grote invloed hebben, is het lastig om een goede balans te vinden tussen het promoten van een gezonde leefstijl en het behouden van een positief lichaamsbeeld. Sommige influencers, zoals bijvoorbeeld Sara Verwoerd en Coco Brocades, proberen wél een evenwichtige levensstijl te tonen door te laten zien dat balans belangrijk is. Maar er zijn er ook genoeg die extreme vormen van “gezond zijn” laten zien, waardoor een onrealistisch en ongezond beeld ontstaat.
Hashtag geblokkeerd, content verhuisd
TikTok heeft geprobeerd om het probleem aan te pakken door de hashtag #SkinnyTok en andere schadelijke hashtags te blokkeren. Ook plaatsen ze nu waarschuwingen bij content over gewichtsverlies. Maar in de praktijk blijkt dat niet dé oplossing te zijn. Slimme gebruikers wijken uit naar alternatieven zoals #weightloss, #FitTok of #WhatIEatInADay. In deze video’s laten jonge vrouwen zien hoe weinig ze eten, delen ze “tips” om honger te onderdrukken of tonen ze hun lichaam in een spiegel met een caption als “progress not perfection.” En dat terwijl er nauwelijks een grammetje vet aanwezig lijkt om überhaupt nog te verliezen. Wat ooit begon als een plek voor het aanmoedigen van een actieve leefstijl en balans, is voor veel gebruikers veranderd in een toxic online omgeving, waarin een ongezond lichaam gepromoot wordt. Wat je dan níét ziet, zijn de duizeligheid, het sociale isolement of de angst om meer dan 1000 calorieën te eten op een dag.
Nu #SkinnyTok geblokkeerd is in de app, wordt er volop gebruik gemaakt van andere hashtags die precies dezelfde soort content laten zien. TikTok heeft dus geprobeerd om dit soort content te blokkeren, maar dat lukt nog niet helemaal. Vooral #weightloss, #fittok en #90s laten dezelfde toxic video’s zien die voorheen op #SkinnyTok te bekijken waren.
Een klik te veel, en je zit erin
‘Je wordt geprezen om gedrag dat je eigenlijk kapot maakt.’
‘SkinnyTok laat je denken dat je gezond bezig bent’, zegt Jeanne, ‘maar het is gewoon heel slecht voor je lichaam en mentale gezondheid. Je wordt geprezen om gedrag dat je eigenlijk kapot maakt.’ Hier speelt TikTok’s algoritme een sleutelrol in. Het platform is gebouwd op een systeem dat jouw
voorkeuren, angsten en obsessies razendsnel detecteert en versterkt. Zodra je één video bekijkt over afvallen, calorieën tellen of vasten, krijg je steeds meer van hetzelfde voorgeschoteld. Oftewel, je algoritme past zich aan naar wat jij bekijkt. Zelfs als dit maar om een paar seconden gaat. Wat je triggert, wordt gevoed, of dat nu gezonde recepten zijn of extreme vastentips.
Een onderzoek van de checkredactie van VRT NWS toonde aan dat TikTok-gebruikers binnen enkele minuten na het liken of bekijken van één video over gewichtsverlies of diëten overspoeld werden met problematische en potentieel schadelijke content rond eetstoornissen. Vooral jongeren zijn hier kwetsbaar voor, omdat hun brein nog volop in ontwikkeling is. Het algoritme weet precies wat jij net iets langer bekijkt en laat dat vervolgens non-stop aan je zien.
Van Twiggy tot TikTok
Maar waarom zijn we eigenlijk zo geobsedeerd met dun zijn? Die fixatie is niet van vandaag of gisteren. In de Victoriaanse tijd werd het korset symbool voor vrouwelijke discipline en zelfbeheersing. In de jaren ’60 was het Twiggy, in de jaren ’90 het ‘heroin chic’-lichaam van Kate Moss dat de toon zette. Slankheid was niet alleen meer een trend, maar ook een morele standaard: het bewijs dat je jezelf onder controle hebt, dat je ambitieus, aantrekkelijk en succesvol bent.
Volgens klinisch psycholoog en diëtist Femke Buwalda ligt de aantrekkingskracht van het slanke ideaal diep verankerd in de dieetcultuur waarin we zijn opgegroeid. ‘Dun zijn wordt al heel lang verheerlijkt en gelijkgesteld aan status, aantrekkelijkheid en gezondheid’, stelt zij. “Mensen van alle leeftijden worden overspoeld met reclames voor afslankmiddelen en berichten van dunne influencers, dus dan krijg je vanzelf het idee dat dun zijn de bedoeling is.’
Waar dat vroeger familieachtergrond of opleiding was, is nu het uiterlijk steeds belangrijker geworden. Wie het ‘juiste’ lichaam heeft, krijgt meer kansen. Dit ideaal wordt als vanzelfsprekend getoond, en het zijn vaak de jongeren, in de fase waarin het zelfbeeld nog volop in ontwikkeling is, die daar het meeste last van hebben.
Ben jij benieuwd op welke manier het dunne schoonheidsideaal gepresenteerd wordt op TikTok? Bekijk dan deze video:
Van diabetesmedicijn tot afslankhype
Daarbij komt een andere dreiging om de hoek kijken: Ozempic. Dit medicijn, oorspronkelijk bedoeld voor mensen met diabetes type 2, is in korte tijd een razend populair afslankmiddel geworden. ‘Ik wist eerst niet wat het was, maar ik zag video’s van meisjes die zeiden dat ze er 5 kilo mee kwijt waren in een maand. Ik zie vooral dat influencers het gebruiken.’ TikTok plaatst inmiddels waarschuwingen bij Ozempic-gerelateerde video’s, maar voor veel mensen blijft de aantrekkingskracht groot. Eén prik per week en de kilo’s verdwijnen als sneeuw voor de zon.
Wat je in die video’s vaak niet ziet, zijn de bijwerkingen: misselijkheid, vermoeidheid, spierverlies, en in sommige gevallen zelfs depressieve klachten. Toch wordt het medicijn steeds vaker voorgeschreven en misbruikt door mannen en vrouwen die geen diabetes hebben, maar wel de druk voelen om af te vallen. Denk aan Kim Kardashian, Meghan Trainor, en ook wat dichter bij huis gebruikte Gert Verhulst het middeltje. In een geschreven reactie laat Liesbeth Woertman, hoogleraar psychologie en gepromoveerd in het onderwerp lichaamsbeeld, weten dat het gebruik van ozempic voor gewichtsverlies een uiterst negatieve ontwikkeling is, omdat er hierdoor een groot tekort is voor de mensen die het medisch gezien nodig hebben en jongeren een verkeerde leefstijl wordt aangeleerd.
Onzekerheid gaat viraal
‘Als je eenmaal op één video klikt over afvallen, zit je meteen in die rabbit hole.’
De impact van al deze content op jongeren is niet te onderschatten. Volgens het Trimbos-instituut ervaart 18% van de meisjes in het voortgezet onderwijs (12-16 jaar) ernstige ontevredenheid over hun uiterlijk. Ook blijkt uit dezelfde Scholierenmonitor (2023) dat 6,2% van de meisjes kampt met problematisch socialmediagebruik. ‘Kinderen ontwikkelen steeds jonger en vaker eetstoornissen als anorexia, boulimia of eetbuistoornissen. Die worden rechtstreeks in de hand gewerkt door trends als SkinnyTok’, vertelt Buwalda. Maar ook als het niet zo ver komt is het schadelijk: jongeren ontwikkelen een negatief zelfbeeld, een slechte relatie met eten en hun lijf. Dat het aantal jonge meisjes met anorexia daadwerkelijk is toegenomen, blijkt ook uit het proefschrift van Van Eeden, psychiater bij PsyQ Eetstoornissen in Den Haag. 
Hoewel TikTok heel recent maatregelen heeft genomen, zoals het blokkeren van hashtags of het toevoegen van disclaimers, is het probleem niet helemaal verdwenen: het algoritme beloont content die inspeelt op onzekerheid. ‘Als je eenmaal op één video klikt over afvallen, zit je meteen in die rabbit hole’, zegt Jeanne. ‘En voor je het weet krijg je alleen nog maar tips over hoe je zo min mogelijk kunt eten om dat te dunne lichaam te bereiken. Dat heeft me zeker onzeker gemaakt.’
Je lijf is geen trend
Een belangrijke stap is jongeren leren beter om te gaan met wat ze online zien. Veel van die perfect ogende content is ver van de realiteit, vaak bewerkt, in scène gezet of simpelweg niet haalbaar voor de meeste mensen. Uit onderzoek van het Instituut voor Beeld en Geluid blijkt dat mediawijsheid jongeren kan helpen om beelden op sociale media beter te verwerken en minder persoonlijk op te nemen. Jeanne probeert die mediawijsheid nu toe te passen. Ze heeft accounts die haar zelfbeeld negatief beïnvloeden bewust ontvolgd. ‘Ik krijg hierdoor ook veel minder toxic content op mijn For You Page op TikTok. Ik merk dat ik nu positiever naar mezelf kijk.’
Ook ouders spelen hierin een sleutelrol. Buwalda benadrukt dat het belangrijk is dat ouders zelf het goede voorbeeld geven. ‘Ouders zijn vaak ook opgegroeid in een dieetcultuur en kunnen daardoor, soms onbewust, een obsessieve houding hebben tegenover hun eigen lichaam of voeding. Kinderen kunnen dit overnemen.’ Ouders zouden dus kritisch naar hun eigen gedrag moeten kijken, en actief bijdragen aan een gezondere relatie met eten en het lichaam binnen het gezin.
Daarnaast is het volgens Buwalda niet genoeg om alleen maar platforms zoals TikTok verantwoordelijk te houden. ‘De hele maatschappij is aan verandering toe: we onderkennen niet meer dat een variatie in lijven iets goeds en normaals is. We hebben dringend behoefte aan evenwichtige informatie over hoe je een gezonde relatie met eten en jezelf ontwikkelt.’
SkinnyTok mag dan wel verdwenen zijn uit de hashtags, de trend zelf is nog springlevend. Het dunne ideaal wordt nog altijd promoot op sociale media, en jongeren zoals Jeanne betalen daarvoor de prijs. Zolang een glas citroenwater en een halve kiwi nog steeds als gezond worden gepresenteerd op het platform, zal deze trend voorlopig nog wel even blijven hangen.
Dataverantwoording:
De data is verzameld op basis van informatie afkomstig van TikTok. Er is onderzocht welke hashtags, nu #SkinnyTok geblokkeerd is, alsnog vergelijkbare schadelijke content verspreiden. Vervolgens is vastgesteld hoe vaak deze alternatieve hashtags gebruikt worden. Dit geeft een duidelijk beeld van de populariteit van deze soort content en laat zien dat het blokkeren van #SkinnyTok de verspreiding niet stopt, maar deze juist verschuift naar andere hashtags.
