Als er één ding zeker is, is dat de Pandemie in alle lagen van de bevolking een grote impact heeft. Maar hoe is dit voor de jonge kinderen? Je omgeving en de context waarin je opgroeit bepalen grotendeels wie je wordt en hoe je je eigen positie in de wereld ziet.  Nu in tijden van een Pandemie waar je door Lockdowns minder met vriendjes of vriendinnetjes kan afspreken, je afstand moet houden van je opa of oma omdat je ze anders ziek zou kunnen maken. Niet naar school kan omdat er te veel besmettingen zijn in de klas. Allerlei zaken waarvan de sociaalpsychologische effecten op jonge kinderen moeilijk te meten zijn via enquêtes of interviews. Hoe zorgelijk is de Pandemie voor onze jongste generatie?

Vergroot

Het is de week voor de kerstvakantie en op het eerste gezicht lijkt het een doodnormale vrijdag voor de kinderen op de Openluchtschool in Amsterdam. De sfeer op het schoolplein is ontspannen en groepjes ouders staan al pratend bij de poorten van de school te wachten.  Het is de laatste lesdag omdat de bassischolen een week eerder sluiten. De zoveelste keer dat kinderen lesdagen missen door noodgedwongen maatregelen van de overheid. Of dit iets met de kinderen doet is op het eerste oog zo niet te zien op het schoolplein. Een handjevol onderzoeken stellen wel vast dat het missen van onderwijs op verschillende aspecten effect heeft op kinderen. Bijvoorbeeld dat kinderen minder beweging krijgen door veel thuis te zitten en een leerachterstand oplopen, maar hoe het sociaalpsychologisch met kinderen gesteld is wordt geen eenduidig beeld over geschetst.

Groen, oranje of rood

Wat voor een deel van de kinderen sociaalpsychologisch een risico in hun ontwikkeling vormt, blijkt voor anderen weer een voordeel te zijn. Eén ding wordt in de onderzoeken wel duidelijk: Het missen van school, een plek waar we aan de jonge generatie doorgeven hoe zij later kunnen functioneren in een maatschappij, raakt vooral de al kwetsbare kinderen. ‘’ De impact van corona op kinderen is in te delen in drie groepen. Groene kinderen; kinderen waarbij het eigenlijk beter gaat door Corona. Dit zijn vaak kinderen met ouders die geen geldproblemen hebben en voldoende middelen en ruimte hebben om thuis les te kunnen krijgen, denk aan voldoende laptops, en een rustige werkplek. De oranje groep; ervaart last van corona maar gaan nog niet door het ijs. De rode groep; gaat wel degelijk door het ijs hiervoor is langdurende hulp nodig, ook als corona morgen voorbij zou zijn. Dit omdat de consequenties van corona te groot zijn geweest.’’ Aldus Steven Pont, ontwikkelingspsycholoog en systeemtherapeut. Het wegvallen van deze veilige basis voor de rode groep zorgt dus voor meer ongelijkheid en daardoor voor een afname van de sociale cohesie. De mate van betrokkenheid verminderd tussen jong en oud, doordat kinderen minder met ouderen in contact komen, maar ook wordt het verschil tussen arm en rijk groter.

Dat kinderen elkaar minder zien en hierdoor de sociale cohesie afneemt is op verschillende manieren merkbaar. ‘’Ik merkte dit laatst bij een derde klas op de middelbare school, dat kinderen elkaars naam niet eens kennen. Maar dit speelt zich ook af in de kleuterklassen op een ander niveau.’’ Verteld Pont. Kleuters en jonge kinderen die door wekenlang thuis hebben gezeten moeten wennen aan een drukke klas. Van de Bahama’s naar een drukke stad is de vergelijking die in het rapport kinderen van de Covid generatie gemaakt wordt. Normaal gesproken komt dit maar één keer voor in het jaar. Na de zomervakantie. Die eerste weken wordt dan een groepshiërarchie gevormd in de klas. Kinderen gaan de groep aftasten, regels opstellen en leren elkaar beter kennen. Dit biedt hen sociale veiligheid.  Door periodes van Lockdowns en online lessen kan dit groepsgevoel niet goed vormen en wordt er over een zekere onthechting gesproken. Een onthechting van het groepsgevoel en het functioneren in een grotere groep.  ‘’ ’Wij zien dit bij kinderen die nu in groep vijf zitten en in groep drie kwamen toen de Pandemie  begon.’’ Verteld Intern begeleidster Ineke op het schoolplein in Amsterdam. ‘’ Zij hebben veel online lessen gehad in het begin. De groepsvorming processen worden daarin als het ware op stop gezet, terwijl dit heel erg belangrijk is.

Van mama hoef ik geen mondkapje te dragen

Je hebt corona, en de bijproducten van corona. Een meisje dat geen laptop heeft om thuis op te werken of ouders die voor de eerste keer knetterende ruzie krijgen, zijn de indirecte bijeffecten van corona die merkbaar zijn onder kinderen. Op scholen, waarvan je zou kunnen zeggen dat het een samenleving in het klein is, zie je dit ook weer terug. Ouders met jonge kinderen hebben vaak ook lange periodes onder druk gestaan en deze stress is voor kinderen ook merkbaar. Het inmiddels afgelaste snottebellenbeleid legde hier nog meer druk op sinds scholen kinderen al bij lichte verkoudheden naar huis moesten sturen. ‘’Ouders zijn het zat, constant klassen in quarantaine, constant een nieuwe modus vinden, mopperen over het zwabberbeleid van de overheid, onvrede. Dit uiten ze tegen ons, de begeleiders.’’ Merkten ze zo ook op de BSO in Limburg. School en leerkrachten worden hiermee als het waren als doorgeefluik van de overheid gezien en dan krijg je te maken met allerlei soorten meningen.  ‘‘’Scholen krijgen veel te voorduren, maar met goed intern overleg en duidelijke protocollen komen we er doorheen. We horen wel dat ouders het soms niet aankunnen. Als er een kind naar huis gestuurd wordt omdat deze symptomen van Corona heeft of dat het toch wel zwaar was met alle kinderen thuis tijdens een langere vakantie. Maar we horen ook geluiden dat sommige ouders vrij nemen en meer tijd  besteden, leuke dingen doen, met zijn/haar kind. Verder is het advies een mondkapje dragen op school, al zie je dat kinderen dit nog wel eens vergeten. Sommige kinderen dragen geen mondkapje omdat ouders dit niet willen. We hebben niet veel ouders die dit vinden en diegene die echt anders denken over corona zijn wel bij ons en de rest van de ouders bekend. We zien wel bij deze kinderen dat het impact heeft op het kind. Kinderen krijgen dan twee of zelfs soms wel drie verschillende dingen te horen (als bijvoorbeeld vader en moeder ook nog in mening verschillen). ‘’  Ook Annemarie, pedagogisch medewerkster op de BSO in Limburg herkent dit. ‘’ Je hoort kinderen dan zeggen: ‘ Mijn ouders vinden het allemaal flauwekul/ mijn ouders doen niet mee aan die poppenkast, tot aan ongenuanceerde opmerkingen over Rutte en de Jonge.’’

Gespleten loyaliteit

Kiezen voor de mening van ouders of die van school. Als kind moet je dan kiezen aan wie je loyaal bent. Dit veroorzaakt een gespleten loyaliteit. Als je voor de één kiest, kies je namelijk automatisch niet voor de ander. ‘’Het zijn vragen waar je als kind nog niet aan toe bent’’ aldus Steven Pont. ‘’Dus dit doet zeker wat met een kind. Je wordt als het ware over je ontwikkeling heen getrokken, omdat je als kind met vragen bezig moet houden waar je in de ontwikkelingspsychologische zin je nog niet mee bezig moet houden op die leeftijd. Op veel psychosociale onderdelen zien we dat deze Corona effecten zwaar kunnen zijn op kinderen. Denk aan verre mate van somberheid, depressie. Hoe jonger een kind met dit soort psychosociale problemen kampt, hoe groter de kans is dat dit op latere leeftijd zijn/haar leven nog beheerst. Het is niet zo dat elk kind dit ervaart. Kinderen met minder draagkracht, kwetsbare kinderen, kunnen diezelfde draaglast vaak minder goed aan. Vandaar dat kinderen verschillend kunnen reageren op dezelfde situaties, omdat deze draagkracht per kind kan verschillen. Het mobiliseren van de omgeving en draagkracht verhogen zijn oplossingen voor dit soort problemen. Kinderen de mogelijkheid geven om te delen, een kind een verhaal mogen laten doen. Je kan het niet direct oplossen voor een kind maar wel luisteren naar een kind en waar mogelijk iets voor een kind betekenen. Dat andere mensen je verhaal kennen is van grote helende waarde.’’ Op de openluchtschool in Amsterdam en de BSO in Limburg blijkt tot nu toe mee te vallen. ‘’We zien gelukkig bijna geen sombere kinderen of echt abnormaal gedrag. Al zien we wel dat de kinderen van de corona ontkenners wel moeite hebben met de verschillende stromen aan informatie. Vader zegt weer iets anders dan school en dat is best verwarrend voor een kind lijkt me.’’

Een ingewikkelde relatie met hiërarchie

Dat ouders mopperen/commentaar hebben op scholen/tegen autoriteiten in gaan is niet alleen van deze tijd. ‘’Stel, de pandemie was twintig jaar eerder geweest, dan hadden ouders zich op dezelfde manier geuit als nu.’’ Gaat Pont verder. ‘’Nederland heeft een hele platte hiërarchie. Op Nederlandse scholen is de relatie tussen een docent en leerling niet gekenmerkt door macht. In Duitsland is dit al veel meer bijvoorbeeld. Wij hebben hierin de minst hiërarchische structuur. De manier waarop ouders tegen leerkrachten durven te praten en het gesprek doorgaat, dat is ondenkbaar in andere landen. Op een Italiaanse school zo tegen het bestuur praten is het gewoon einde gesprek, dat hoef je echt niet in je hoofd te halen. Een ingewikkelde relatie met hiërarchie hebben wij altijd al gehad.’’

Als de Pandemie voorbij is

Op 25 januari kondigde het kabinet versoepelingen aan voor het basis en middelbaar onderwijs. 62 procent van de scholen heeft eerder kinderen naar huis moeten sturen omdat drie of meer kinderen besmet waren met het coronavirus en zit bijna een kwart van de leerlingen op het basis- en middelbaar onderwijs in quarantaine vanwege de huidige regels blijkt uit een peiling van de Algemene Vereniging Schoolleiders (AVS). Dat dit wel degelijk effect heeft gehad op kinderen zien ze in de verschuiving van gesprekken bij de kindertelefoon. In de tweede Lockdown verminderd het aantal gesprekken over verliefdheid en puberzaken en stijgt het aantal gesprekken over depressie, geweld en somberheid.

Vergroot

Nu het OMT quarantaineregels voor het onderwijs heeft versoepelt, hoeven kinderen dus niet meer in quarantaine als ze geen klachten hebben. Of deze versoepelingen genoeg zullen zijn om de gezondheid van jongeren niet verder in het gedrang te laten komen zal nog moeten blijken. ‘’ Eerst moet Corona stoppen voordat het überhaupt zin heeft om te helen bij kinderen.’’ Verteld Pont. Dat de situatie zorgelijk is vind Pont van wel. ‘’ De psychosociale en cognitieve achterstanden bij kinderen zijn zeker zorgelijk, vooral bij de al kwetsbare kinderen’’.