“Stel je gaat een avondje naar de bioscoop. Je gaat in de zaal zitten en de film begint. Je ziet allerlei prachtige beelden, maar je hoort eigenlijk helemaal niks. Geen muziek, geen stemmen, je hoort het ritselen van de wind niet, geen voetstappen, geen geluidseffecten. Helemaal niks. Wat je dan allemaal niet hoort, dat is mijn vak.”

Paul Bijpost is werkzaam in de Nederlandse filmwereld. Als geluidseditor heeft hij onder andere gewerkt aan Hollands Hoop, Nr. 10, Ja Zuster Nee Zuster, De Heineken Ontvoering en de Deense Oscar winnende film Druk (IMDB, 2023). Bekende titels, zowel nationaal als internationaal, maar geen bekende naam. Als geluidseditor kom je in de aftiteling voor, maar meestal wordt er verder niet lang stilgestaan bij wat deze functie wel niet betekent voor een film of serie. Tegenwoordig zal een film zonder geluid weinig boeien, weinig emotioneren. Je zult mooie dingen zien maar het zal nooit zo werken als een film met geluid. Paul brengt zijn dagen door in een studio met een koptelefoon op en zijn vingers boven velen knopjes om te zorgen voor een optimale filmervaring.

“Als klein jongetje ontwikkelde Paul zijn passie en gevoel voor muziek en geluid al,” vertelt zijn moeder Pytsje. Met een vader als gitarist, een moeder als operazangeres en een oudere broer die tevens gitaar speelde en ook nog eens singer-songwriter was, ontkwam Paul er bijna niet aan om ook die richting op te gaan. “Er klonk altijd wel muziek in huis.” Toen Paul zijn tienerjaren inging, ontdekte hij de drums en al gauw speelde hij in verschillende bandjes en orkesten. Daar bleef het niet bij. Hij maakte zichzelf handig met elektronica waardoor hij zichzelf kon aanbieden om demosessies op te nemen voor lokale bandjes en om geïnteresseerden te helpen met het bouwen van gitaareffect boxen. Zijn interesse in elektronica en geluidstechniek groeide door.

Samen met vrienden richtte Paul een lokaal radiostation op. Daarvoor maakten ze geluidscollages en remixes door verschillende geluiden op te nemen en deze over te dubben op analoge Compact Cassettes. “Ik ben altijd al een techniekfreak geweest,” vertelt Paul. “Het begon ooit met bandrecorders, cassettebandjes en oude platen maar ik ben natuurlijk opgegroeid met computers en wat er daarmee allemaal mogelijk werd op het gebied van geluid.”

Wanneer we naar de bioscoop zijn geweest zeggen we meestal dat we weer een mooie, spannende of grappige film hebben gezien. We focussen op het scherm en dat wat onze ogen hebben waargenomen, terwijl er in onze oren ook van alles is gebeurd. We worden omringd door geluiden die ons meetrekken in het verhaal maar we beseffen vaak niet hoeveel werk hieraan wordt besteed.

“Velen denken al snel dat het geluid dat je hoort bij een film gewoon is opgenomen tijdens het draaien van de film. Dat is helemaal niet zo”, vertelt Paul. Het enige dat wordt opgenomen op de set zijn namelijk de stemmen van de acteurs. En zelfs dat wordt meestal nog in een studio overgedaan. Verder is alles wat je hoort, van de muziek tot aan de vogels en de zee, achteraf in een studio gemaakt. “Omdat je dan maximale controle hebt over de impact van het geluid en de vertelkracht ervan. Je laat niets aan het toeval over. Geluid regisseer je dus eigenlijk ook bij een film.”

Ook al voelde Paul al van jongs af aan een grote liefde voor geluid, film en de techniek die erbij kwam kijken, toch beschouwde hij het destijds als slechts een tijdrovende hobby. Hij begon daarom na de middelbare school in eerste instantie aan de studie Moderne Geschiedenis. Maar al gauw kwam hij erachter dat dit hem niet lag. Het geluid riep hem. Een cursus Sonologie aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag voldeed beter aan zijn behoeftes. Hier leerde hij onder andere over muziekgeschiedenis, theorie van geluid en akoestiek en de compositie en gebruik van IT-technologie voor digitale geluidsmanipulatie. Hij kreeg toegang tot de toenmalige ultramoderne systemen voor digitale geluidsbewerking en -manipulatie en ging zo aan de slag met het creëren van soundscapes voor beeld. Dit leidde tot zijn volgende stap: de Nederlandse Film en Televisie Academie. Hier specialiseerde hij zich in sounddesign voor beeld. Nachten bracht hij door in de geluidsstudio’s van de Academie. Zo groeit hij op met de nieuwste technologieën van de digitale geluidsbewerking en maakt deze helemaal eigen.

Maar de techniek is niet het enige dat Paul tot de geluidsbewerking van films heeft aangetrokken. “Van film is het zo mooi dat je er met heel veel mensen aan werkt. Het begint met een scriptschrijver en dan heb je de mensen op de set, de acteurs, de mensen van het decor, van de camera, het licht, de montage… Al die mensen stoppen iets van zichzelf in zo’n film.” Een film is het resultaat van een heel lang proces. De geluidsbewerking vindt vaak pas plaats in de laatste fase van dit proces. “Je hebt dan eigenlijk een film die staat qua verhaal en montage en vandaaruit ga ik proberen om het verhaal nog net iets mooier en beter te vertellen. Dan voeg je nog heel veel toe met geluid en muziek.”

Dat Paul met zoveel mensen aan films kan werken begon in 1997 toen Warnier Studios Holland hem vroeg om samen te werken. Pauls carrière in het bewerken van geluid voor film en televisie is van start gegaan. Al snel begon zijn naam in de aftiteling van films en series te verschijnen. Zo werkte hij de eerste paar jaren onder andere mee aan series Oud Geld en Familie en mocht hij het geluid bewerken van de Oscar-genomineerde film Karakter. In 2005 won hij zelf een Gouden Kalf voor uitmuntend geluidsontwerp (IMDB, 2023).

Paul ontwikkelt zich steeds verder en inmiddels heeft hij een groot archief opgebouwd aan eigen geluid. “Iedereen in dit vakgebied heeft zijn eigen kunstjes en er zijn een hoop trick of the trades die we niet mogen verklappen, maar het is zeker zo dat je creatief moet zijn om geluid te creëren.” Zo vertelt Paul dat wanneer er een vechtscène in een film zit en iemand zijn botten breekt, hij naar de supermarkt gaat om een bleekselderij te kopen. “Als je deze dan doormidden breekt voor de microfoon, zorgt het nattige en knapperige ervoor dat het net klinkt als het breken van botten.” Als er dan ook nog eens veel bloed bij komt kijken roert hij flink met zijn hand door een pan verse macaroni. Het smeuïge geluid geeft dan het bloed weer. “De meeste geluiden die je in film hoort, klinken in het echt helemaal niet zo. Je vergroot geluiden om het indrukwekkender te maken en te laten werken voor je verhaal.” Zo bedacht hij voor de film Wilde Mossels om tijdens een achtervolgingsscène op motors in een boomgaard niet de motor hard en snel te laten klinken, maar om de bomen geluid te geven. Elke boom kwam met een zoef geluid voorbij. “Dat zijn van die scènes waar je dan heel lang aan zit te puzzelen om erachter te komen hoe het het beste gaat werken. Je leeft je helemaal in in de acteurs en wat zij meemaken en probeert dit dan naar je kijkers over te brengen doormiddel van geluid. Dat zijn de mooiste scenes om te maken.”

Inmiddels heeft Paul al bijna twintig jaar zijn eigen bedrijf, gespecialiseerd in geluidsontwerp en montage voor televisiedrama, speelfilms en documentaires. “Het is een doorgeslagen hobby, maar wel eentje waar hij heel goed in is,” aldus zijn moeder Pytsje. In zijn appartement heeft hij een kamer omgebouwd tot geluidsstudio en brengt hier bijna al zijn tijd door. De muren zijn geluidsdicht gemaakt en ervoor staat een groot paneel met honderden knopjes.

Zo belangrijk als make-up voor een visagiste is en een hamer voor een timmerman, is zijn gehoor Pauls belangrijkste tool. Decennialang maakt hij dagelijks intensief gebruik van zijn oren en dat ga je na verloop van tijd merken. Al jaren kampt hij met tinnitus, wat het werk een stuk lastiger maakt. Inmiddels overheerst dit zo erg dat hij eraan denkt om zijn beroep weer terug te veranderen naar een hobby. Al zal die overgang moeilijk zijn. Hij zit tot over zijn oren in projecten en geniet ook nog veel te veel van zijn werk.

“Er zijn een heleboel redenen waarom projecten mooi zijn om aan te werken. Als je zelf door een film geraakt wordt, ga je nadenken hoe je met geluid ervoor kan zorgen dat de film anderen net zo raakt. Je probeert het verhaal en de emotie die jij voelt maximaal te versterken zodat je met jouw stukje werk, het verhaal naar een nog iets hoger plan kan tillen.” Paul vindt het belangrijk dat de films ertoe doen. Dat de verhalen om wat voor reden dan ook belangrijk zijn om te vertellen. Dat kan op filosofisch, politiek, maatschappelijk of emotioneel gebied zijn. “Het is voor mij een stukje zingeving van mijn werk”, vertelt Paul lachend in zijn studio waarna hij zijn koptelefoon weer opzet en zich afsluit van de wereld. Met een gefocuste blik schuift en draait hij aan de knopjes.

Het is een vak apart, maar zeker eentje waar we wat meer bij mogen stil staan. Misschien zeg je dan de volgende keer wanneer je de bioscoop uitloopt: “Ik heb nu toch een mooie film gehoord!”.