Nederland heeft jarenlang een gestage stijging in levensverwachting gekend, maar in 2020 lieten de cijfers een daling zien. In sommige landen in Europa is de levensverwachting zelfs gedaald. Uit recente gegevens, gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift The Lancet, blijkt dat sterfgevallen als gevolg van hart- en vaatziekten (ook wel, HVZ) de belangrijkste oorzaak zijn van deze trend tussen 2011 en 2019. Ongezonde leefstijl, waaronder slechte voeding, roken, en obesitas, zijn de grote boosdoeners. In dit artikel duiken we in de cijfers en analyseren we hoe deze sluipende crisis onder andere Nederland treft.
In de periode van 1990 tot 2011 steeg de gemiddelde levensverwachting in Europa met 0,23 jaar per jaar. Na 2011 vertraagde deze groei naar slechts 0,15 jaar per jaar, en in landen als Engeland en Hongarije begon de levensverwachting zelfs te dalen. De sterfte door hart- en vaatziekten is daar ook relatief hoog.
Gemaakt met Flourish
Cijfers: CBS
In Nederland zien we ook een kleine daling. Tot 2015 werden mensen alsmaar ouder. In 2018 was de levensverwachting bij de mannen 80,16 en in 2020 zakte dit naar 79,67. Bij de vrouwen was dit in 2018 83,33 en in 2020 83,08.
Hart- en vaatziekten als grootste doodsoorzaak
Volgens de Global Burden of Disease Study 2021, geanalyseerd door The Lancet, zijn hart- en vaatziekten nog steeds de grootste doodsoorzaak in Europa. (Steel et al., 2025) Ook de cijfers van het CBS bevestigen dit. In vergelijking met bijvoorbeeld longziekten, eisen HVZ nog steeds de meeste levens, vooral in landen met ongezonde voedingspatronen en hoge obesitas percentages. Melina den Haan is cardioloog en gespecialiseerd in hart- en vaatziekten bij vrouwen. Als cardioloog ziet ze dagelijks de impact van overgewicht op het hart. Melina legt uit dat overgewicht de bloeddruk en de cholesterolwaarden verhoogt, en het vergroot de kans op diabetes. Dit zijn allemaal risicofactoren voor hart- en vaatziekten. ‘In
Levensstijl als risicofactor
Waarom stijgt het aantal sterfgevallen door hartziekten? De sleutel ligt in lifestyle-gerelateerde factoren. In landen als Engeland en Hongarije hebben meer dan 30% van de volwassenen obesitas, wat het risico op hartziekten aanzienlijk verhoogt. Verder zorgen hoge inname van verzadigde vetten, suiker en bewerkte voedingsmiddelen voor hoge bloeddruk en hartziekten.
Gemaakt met Flourish
Cijfers: CBS
In Nederland zien we dat het grootste aantal sterfgevallen het gevolg is van zogeheten nieuwvormingen. Hieronder vallen verschillende soorten kanker en goedaardige tumoren. Sinds 2007 overtreffen de nieuwvormingen de hart- en vaatziekten sterfgevallen. Toch blijven de hart- en vaatziekten met afstand op de tweede plek staan. We zien in de bovenstaande grafiek, in Nederland, een flinke stijging van het percentage inwoners met overgewicht. Dit leidt tot het grote aantal sterfgevallen aan HVZ. (Sterfte Naar Doodsoorzaak | Overzicht Sterftecijfers, z.d.)
Nederland heeft inmiddels meer dan de helft van de volwassenen overgewicht, en dat vertaalt zich in een stijging van hartproblemen op jongere leeftijd. Dit leidt tot meer vroegtijdige sterfte, waardoor de gemiddelde levensverwachting in ons land onder druk komt te staan’, legt Melina uit.
Ook roken heeft grote gevolgen: Ondanks dat er volgens het Trimbos-instituut een daling in rookgedrag plaatsvindt, blijft tabak een grote risicofactor voor hartziekten. Met name in Oost-Europa. (Castagna, 2025)
De noodzaak van beleid en bewustwording
De stagnatie en daling in levensverwachting in Europa is geen toeval. HVZ blijven samen met nieuwvormingen de grootste bedreiging voor de volksgezondheid, vooral in landen waar obesitas en ongezonde voeding een groot probleem zijn. De data toont aan dat preventiebeleid werkt. Dat is te zien in figuur 3 waar de stijging wel afneemt maar de daling nog niet is ingezet. In veel landen worden nog te weinig maatregelen genomen.
Wil Nederland een verdere daling in levensverwachting voorkomen, dan moet de focus liggen op leefstijlverbetering, preventie en toegankelijke gezondheidszorg. Anders zal de sluipende crisis van hart- en vaatziekten blijven voortduren.
Verantwoording data:
Voor dit artikel is gebruikgemaakt van recente en betrouwbare bronnen zoals The Lancet, het CBS en het Trimbos Instituut. Deze zijn gekozen vanwege hun wetenschappelijke onderbouwing en actualiteit. De data geven een helder beeld van de trend in levensverwachting en sterfte door hart- en vaatziekten in Nederland en Europa. Verder biedt dit een stevig fundament voor de analyse in dit artikel.
Ik heb voornamelijk de data van Statline, van het CBS gebruikt. Ik heb hiervoor de datasets ‘Levensverwachting; geslacht, leeftijd (per jaar en periode van vijf jaren’ en ‘Lengte en gewicht van personen, ondergewicht en overgewicht; vanaf 1981’ gebruikt. Hier heb ik de jaren geselecteerd die ik nodig had. Daar heb ik bij de levensverwachting alleen de levensverwachting van genomen vanaf 0 jaar. Bij het onderwerp overgewicht heb ik gekeken naar ‘4 jaar of ouder, overgewicht’. Toen ik dit in Excel uitgewerkt had, kon ik dit gaan verwerken in Flourish. In Flourish heb ik de grafiek vormgegeven op de meest logische en overzichtelijke manier.
Bronnen:
Steel, N., Bauer-Staeb, C. M. M., Ford, J. A., Abbafati, C., Abdalla, M. A., Abdelkader, A., Abdi, P., Zuñiga, R. A. A., Abiodun, O. O., Abolhassani, H., Abu-Gharbieh, E., Abukhadijah, H. J., Abu-Zaid, A., Addo, I. Y., Addolorato, G., Adekanmbi, V., Adetunji, J. B., Adeyeoluwa, T. E., Agardh, E. E., . . . Newton, J. N. (2025). Changing life expectancy in European countries 1990–2021: a subanalysis of causes and risk factors from the Global Burden of Disease Study 2021. The Lancet Public Health. https://doi.org/10.1016/s2468-2667(25)00009-x
Sterfte naar doodsoorzaak | Overzicht sterftecijfers. (z.d.). Volksgezondheid en Zorg. https://www.vzinfo.nl/sterfte-naar-doodsoorzaak/overzicht-sterftecijfers
Castagna, G. (2025, 21 maart). Cijfers roken. Trimbos-instituut. https://www.trimbos.nl/kennis/cijfers/roken/
CBS Statline. (z.d.). https://opendata.cbs.nl/statline/#/CBS/nl/dataset/37360ned/table?ts=1744119448719
