Terwijl sommige landen vooruitgang boeken, staan journalisten in een groeiend aantal Europese staten onder toenemende druk. Vooral in Servië is de situatie kritiek: de persvrijheid bereikt daar een historisch dieptepunt.
Europa: toename van intimidatie en politieke inmenging
Recente cijfers over persvrijheid, gebaseerd op rapporten van onder andere Reporters Without Borders, laten een duidelijke tweedeling in Europa zien. Aan de ene kant staan landen als Finland, Noorwegen en Ierland, waar journalisten grotendeels veilig en onafhankelijk hun werk kunnen doen. Aan de andere kant tekenen zich verontrustende patronen af in onder meer Hongarije, Polen, Bulgarije, Griekenland en Servië.
Het aantal gemelde incidenten variërend van bedreigingen tot fysieke aanvallen is de afgelopen jaren toegenomen in vooral Zuidoost- en Oost-Europa. Deze aanvallen zijn niet alleen het werk van individuen; vaak zijn er banden met regeringsgezinde groepen of zelfs staatsinstanties
Hoewel de Europese Unie haar lidstaten oproept tot betere bescherming van de pers, blijft daadwerkelijke handhaving vaak uit. In landen waar de rechtsstaat onder druk staat, blijkt persvrijheid op papier weinig waard.“In veel landen bestaat formeel persvrijheid, maar de realiteit is anders,” aldus het European Centre for Press and Media Freedom.
Servië: aan de rand van stilte
Binnen deze bredere Europese context springt Servië eruit als dieptepunt. Niet alleen is het land gezakt naar de onderste regionen van de persvrijheidsindex; ook het aantal ernstige incidenten ligt extreem hoog. De situatie is zo ernstig dat waarnemers spreken van een gekaapt medialandschap.“De staat controleert alles behalve een paar onderzoeksportalen en twee onafhankelijke zenders,” zegt Igor, journalist bij N1 in Belgrado. “De rest is volledig in handen van de regerende partij en president Vučić.”
Igor vertelt hoe hij en zijn collega’s dagelijks opereren in een klimaat van dreiging. “Tijdens de verkiezingscampagne zijn twee van onze journalisten fysiek aangevallen toen ze een partijbijeenkomst filmden. De politie was erbij, maar greep niet in.”
Volgens Igor zijn zulke incidenten geen uitzondering, maar dagelijkse praktijk. “We ontvangen voortdurend dreigementen. En als we aangifte doen, gebeurt er niets. Soms blijkt de dader gelinkt aan de regeringspartij, en dan wordt de zaak stilletjes gesloten.”
Fysiek en digitaal geweld
De dreigingen komen uit alle richtingen: verbaal, digitaal én fysiek. Igor somt een reeks van doodsbedreigingen op: “We zoeken je op. We steken je huis in brand. We vermoorden je.”
Hoewel zijn redactie meldingen doet bij de politie, leidt slechts een fractie van de zaken tot onderzoek. De politie grijpt vaak niet in of laat het erbij, zeker als politieke belangen meespelen.“We zijn eraan gewend geraakt. Het is al twaalf jaar zo,” zegt Igor. “De repressie is systematisch, maar het gebeurt vaak net subtiel genoeg om internationale verontwaardiging te vermijden.”
De gevolgen voor de journalistiek zijn verstrekkend. De interesse onder jongeren om het vak in te gaan neemt af. “Je moet moedig zijn om in Servië journalist te willen worden,” zegt Igor. “Maar de meesten zien geen toekomst. Het is onveilig, slecht betaald en je hebt geen bescherming.”
Op zijn redactie werken nog jonge mensen, maar ook zij worden al snel geconfronteerd met bedreigingen. Igor probeert hen te beschermen door elke aanval of intimidatie publiekelijk te maken. “Openbaarheid is onze enige verdediging,” zegt hij. “Zolang mensen zien wat er gebeurt, zijn we niet helemaal onzichtbaar.”
Ondanks de dreiging blijven Igor en zijn collega’s publiceren. “Onze kritiek is feitelijk, gebaseerd op het publieke belang. Dat is onze taak, ongeacht wie aan de macht is,” zegt hij. Maar het vertrouwen in een betere toekomst is klein. “Zolang er geen politieke verandering komt, zal de druk op de vrije pers alleen maar toenemen.”
Data verantwoording
Reporters Without Borders (RSF) is een onafhankelijke NGO die sinds 1985 wereldwijd opkomt voor persvrijheid. Jaarlijks publiceert RSF de World Press Freedom Index (WPFI), gebaseerd op data en expertbeoordelingen uit circa 180 landen.
Voor dit onderzoek is gekeken naar Europese landen in de jaren 2013 en 2025. Andere jaren zijn buiten beschouwing gelaten vanwege veranderingen in de WPFI-methodologie, waardoor een betrouwbare vergelijking moeilijk is. 2013 en 2025 vormen een consistente basis om de ontwikkeling van persveiligheid in Europa te analyseren.
Daarnaast is specifiek gekeken naar het aantal incidenten in Servië. Deze gegevens zijn afkomstig van Mapping Media Freedom, een project in samenwerking met onder meer ARTICLE 19, de Europese Federatie van Journalisten (EFJ), Free Press Unlimited, IPI en OBCT. Zij monitoren en documenteren systematisch alle meldingen van geweld en inbreuken op persvrijheid in EU-lidstaten, kandidaat-lidstaten en buurlanden. Alleen geverifieerde meldingen worden opgenomen in hun database.
