Met steeds meer aandacht voor de toenemende diversiteit binnen de samenleving en het oprukken van protestbewegingen zoals Black Lives Matter en Me Too, worden er steeds meer onderliggende machtsstructuren blootgelegd waaruit blijkt dat we nog lang niet zo ontwikkeld zijn als we wellicht zouden denken. Waar dat ook uit blijkt, is de manier waarop de samenleving doorgaans omgaat met dikke mensen. In deze productie wordt je kennis over dit onderwerp getest en zul je ervaren hoe het kan zijn om in een groter lichaam te leven in een samenleving waarin daar op neergekeken wordt.

De mens is geprogrammeerd om vooroordelen te hebben; het houdt de wereld namelijk lekker overzichtelijk. Die vooroordelen kunnen ons in sommige situaties goed van pas komen, maar in andere situaties kunnen ze in de weg staan van het maken van connecties met de mensen om ons heen. Volgens socioloog psycholoog Daniel Wigboldus, verbonden aan de Radbound Universiteit, kan het zelfs gevaarlijk zijn om te denken dat je geen vooroordelen hebt. Hoe komt dat? 

Wigboldus beargumenteert dat het heel normaal is om als mens vooroordelen te hebben. “Je maakt in je leven nou eenmaal bepaalde dingen mee, waar je associaties bij opdoet. Deze associaties laten niet eens altijd zien wat we vinden, maar die we opgedaan hebben in de omgeving waarin we zijn opgegroeid en de gebeurtenissen die we meemaken. Het hebben van vooroordelen is dus niet gek of iets om je voor te schamen. De vraag is echter; in hoeverre beïnvloeden die ons gedrag? Waar we voor uit moeten kijken, is iets wat door Jack Dovidio, Carl Iver Hovland Professor of Psychology and Public Health aan de Yale University, ‘aversief racisme’ wordt genoemd.”

Bij aversief racisme hebben we het over mensen die van zichzelf denken dat ze geen vooroordelen hebben en niet discrimineren. Het gevaar van deze overtuiging over jezelf hebben, is dat je volgens Wigboldus en Dovidio niet erkent dat je wel associaties hebt die jouw gedrag kunnen beïnvloeden. “Omdat je denkt dat je geen vooroordeel met je meedraagt, merk je niet dat je vervolgens dus onbewust beïnvloed wordt in je gedrag door associaties waarvan je denkt dat je ze niet hebt.” Het wordt op deze manier dus lastig om eventueel kwetsend of discriminerend gedrag dat je tegenover anderen vertoont, te herkennen en veranderen.

Nog een interessante illustratie van de overtuigingen die we hebben, is te zien in de aflevering ‘Hoe fatshaming is Nederland?’ in een onderzoeksreeks van Omroep ZWART. Op straat ligt een Twisterspel met in elk van de typerend gekleurde bubbels een foto van een gezicht. Twee van de mensen op de foto’s zijn dik. Aan voorbijgangers worden verschillende vragen gesteld zoals: ‘Wie zou je aannemen als financieel manager?’ en ‘Met wie zou je zoenen?’. Bij veertig procent van de deelnemers eindigt de dikke man of vrouw bij de laatste twee overgeblevenen. Het is een mooi voorbeeld van hoe dikke mensen regelmatig bij voorbaat al worden buitengesloten op basis van associaties waar mensen zich (vaak) niet eens bewust van zijn.

Goed, vooroordelen kunnen dus schadelijk zijn en we zijn er daarnaast regelmatig van overtuigt dat we zelf helemaal geen vooroordelen hebben en/of uitdragen. Om te kijken hoe jij momenteel in de wedstrijd staan, testen we wat kennis met een aantal feiten en fabels over dik zijn.

Zo, hoe ben je uit de test gekomen? Zat je er vaak naast of zit het met jouw kennis al wel snor? Geen enkel antwoord maakt jou goed of slecht mens, maar wellicht heeft het je geholpen om iets meer te snappen over hoe gewicht een sociaal construct is en hoe er nog veel onwetendheid bestaat omtrent dit onderwerp.

Dat veel mensen niet genoeg kennis in huis hebben om een gefundeerde mening te kunnen vormen over een bepaald onderwerp, is niet zo gek. Verschillende onderzoeken, zoals ook dit onderzoek dat gepubliceerd werd op Nature Communications,laten zien dat we als mens geneigd zijn informatie binnen onze eigen bubbel te zoeken. We zoeken vaak naar of zien enkel informatie die onze eigen opvattingen bevestigen. Daarnaast wordt nog steeds op grote schaal, zoals vanuit overheden en medische instanties, onterecht uitgedragen dat vet altijd een boosdoener is.

Kijk bijvoorbeeld naar het feit dat Stichting Dikke Vinger, een organisatie die opkomt voor de rechten van dikke mensen, in gesprek ging met de overheid omdat de doelstelling en aanpak van het Nationaal Preventie Akkoord (bedoeld om onder andere overgewicht tegen te gaan) vol stonden met incorrecte aannames over de relatie tussen gezondheid en gewicht. Er werd daarnaast gebruik gemaakt van discriminerend en stigmatiserend taalgebruik. Het feit dat een volledig ministerie, namelijk die van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, niet genoeg kennis en kunde in huis heeft om een inclusief en kloppend akkoord naar buiten te brengen, toont al aan dat er nog genoeg obstakels te overwinnen zijn.

Als grote instanties informatie propaganderen, is het niet gek dat de bevolking er van uitgaat dat deze informatie klopt. Zoals je hebt kunnen zien, is dat dus helaas niet altijd waar. Los van het ontbreken van de juiste kennis, wijs de geschiedenis daarnaast uit dat het belangrijk is om binnen dit thema van overgewicht, obesitas en volksgezondheid, alert te zijn op belangenverstrengeling. Kijk even mee.

Benieuwd naar de bronnen achter deze infographic? Die vind je hier voor 1997, hier voor 2004, hier voor 2020 en hier voor 2021.

Zoals je in hierboven hebt kunnen lezen, zijn er best wat voorbeelden te vinden van belangenverstrengeling binnen onderzoek naar obesitas/overgewicht en/of diëten. En dit zijn niet de enige voorbeelden. We hebben het hier over grote instituten die een grote bijdrage leveren aan de beeldvorming omtrent dik zijn. Het is dus altijd van belang om goed te onderzoeken waar de informatie die je consumeert van afkomstig is. De overtuigingen die je hebt, kun je op die manier in ieder geval baseren op betrouwbare informatie. 

Helaas heeft niet iedereen de tijd of behoefte om zijn informatie te fact checken. Dat resulteert er dus in dat schadelijke vooroordelen blijven bestaan en gewichtsdiscriminatie nog op veel terreinen van de samenleving voorkomt. Concrete cijfers zijn er niet, maar er is bijvoorbeeld wel wetenschappelijk aangetoond dat sollicitanten met overgewicht voor bijna alle functies minder vaak worden uitgekozen. Dat wordt ondersteund door Van Rossum. “Vooroordelen worden onbewust gekoppeld aan overgewicht. Er wordt vaak gedacht dat dikke mensen zwak, lui en ongezond zijn.”

Als er iemand is die weet dat van die overtuigingen niks klopt, dan is het Sanne de Leeuw van Weenen (34). Ze komt uit Hellevoetsluis, woont inmiddels al een tijd in Rotterdam en is influencer. Ze startte op YouTube, maar inmiddels is ze vooral actief op Instagram en spreekt ze zich uit over verschillende onderwerpen, zoals rouwen over haar vader, mentale gezondheid en het feit dat ze dik is. Sanne is een fervent aanhanger van de body positivity beweging; zonder schaamte laat Sanne haar lichaam zien, om zichzelf te vieren maar ook anderen ervan te overtuigen dat de vooroordelen die rondom dik zijn bestaan, niet op waarheid gebaseerd zijn. Want die vooroordelen, daar krijgt ze meer dan eens mee te maken.

“Allereerst wil ik zeggen dat, ondanks dat ik dik ben en te maken krijg met veel vooroordelen en haat, ik wel nog in een vliegtuigstoel pas en het niet zo is dat ik bij geen enkele winkel kleding kan kopen. In dat opzicht zijn er dus mensen die het zwaarder hebben dan ik, en ik vind het wel belangrijk om daar bij stil te staan.” Dat uit de weg hebbende, begint Sanne te vertellen over haar relatie met het woord dik en haar lichaam.

“Het woordje ‘dik’ wordt door de maatschappij nog steeds gekoppeld aan vet, lelijk, ongezond en niet goed genoeg zijn. Er is ons ingeprent dat dik zijn enkel iets negatief is, terwijl het eigenlijk gewoon letterlijk een beschrijving is van een lichaam; net zoals je ook kunt zeggen dat je lang of klein bent.” Sanne kreeg en krijgt nog steeds regelmatig te maken met haat die stoelt op die vooroordelen. “Ik krijg de vreselijkste dingen naar mijn hoofd, wat mede komt omdat ik mijn leven en lichaam toon op social media. Dat is soms best moeilijk om mee om te gaan en mensen beseffen zich niet altijd dat hun opmerkingen pijn kunnen doen.”

De body positivity activist begon zich steeds meer te verdiepen in de wereld van zelfacceptatie en hoe je dat dan doet. “Ik realiseerde me, mede door andere dikke influencers en boeken die ik over het onderwerp las, dat ‘dik’ een woord is dat we moeten normaliseren. Daarnaast dekten alle andere woorden, zoals curvy, voller of stevig, voor mij de lading niet. Het heeft mij heel erg geholpen om mezelf gewoon dik te noemen. Op die manier kun je voor jezelf en hopelijk ook je omgeving, de negatieve connotaties die met het woord samenhangen, verminderen. Dik is namelijk niet hetzelfde als al die negatieve gedachtes die we eraan koppelen. Als ik mezelf dik noem, noem ik mezelf niet lelijk.” Met de verwelkoming van het woord dik, lukt het haar ook steeds beter om negatieve opmerkingen van zich af te schudden. “Door het te gaan omarmen, is het moeilijker geworden om me te kwetsen. Ik weet namelijk zelf dat ik dik ben, en dat is oké. Het is gewoon wat het is. Dit is mijn lichaam.”

Dat Sanne haar lichaam volledig accepteert, betekent niet dat de samenleving dat ook doet. Dun zijn staat voor velen gelijk aan gezond zijn, terwijl de buitenkant in de meeste gevallen weinig zegt over iemands gezondheid. Een aantal jaar geleden was Sanne zelf veel dunner dan ze nu is, maar of ze ook gezonder was? “Nee, ik was gewoon veel ongezonder toen ik dunner was. Ik rookte, dronk veel en at ongezond. Nu, zoveel jaar later, ben ik een stuk dikker maar ik ben gezonder dan ooit. Ik eet genoeg, gezond en bewust. Rook niet meer, drink bijna nooit, heb een lieve vriend en ben over het algemeen best gelukkig. De buitenkant laat niet altijd zien hoe iemand voor zijn lichaam zorgt, maar toch rekenen we dikke mensen erop af en wordt de body positivity beweging regelmatig weggezet als een beweging die ‘obesitas zou promoten,’ want dikke mensen zijn per definitie ongezond. Dat is belachelijk toch?”

Sanne geeft aan dat het stigmatiserend en discriminerend is die overtuiging te verspreiden en ernaar te handelen. Volgens haar is de beweging juist nodig omdat mensen die opvattingen hebben en dikke mensen daardoor consequent buitengesloten worden van de samenleving. Niet alle lichamen mogen er zijn, is eigenlijk dat wat de tegenhangers van de beweging uitdragen. “Body positivity draait niet om het promoten van obesitas, maar wil er enkel voor zorgen dat iedereen het gevoel heeft dat zijn/haar/hen lichaam er mag zijn. Of je nou dik, dun, zwart, wit, lang, klein, valide of mindervalide bent. Het is niet zo dat we vinden dat dunne mensen moeten wijken of kilo’s aan moeten komen onder het mom van body positivity, we willen enkel dat álle lichamen geaccepteerd worden. Dat heeft niks met gezondheid te maken.”