De digitale euro komt eraan. Naar verwachting wordt deze nieuwe munt van de Europese Centrale Bank (ECB) in oktober 2025 gelanceerd. Maar op sociale media en in alternatieve media circuleren alarmerende berichten: de munt zou programmeerbaar zijn. Volgens critici betekent dat dat de overheid straks kan bepalen wat je met je geld mag doen. Maar is dat wel zo?
Sinds de ECB op 1 november 2023 de voorbereidingsfase aankondigde, klinkt er publieke onrust. Vooral alternatieve media waarschuwen dat de munt programmeerbaar zou zijn: geld dat verloopt of niet aan alles besteed mag worden. Samen voor Nederland stelde op Instagram dat de digitale euro kan leiden tot automatische belastingaftrek en geld met een vervaldatum. Ook Ongehoord Nederland wijdde er een uitzending aan, met de titel: “De digitale euro is programmeerbaar!”
Wat is programmeerbaar geld?
Om de discussie goed te begrijpen, is het belangrijk eerst te weten wat programmeerbaar geld precies betekent. De Europese Centrale Bank zelf omschrijft het als digitaal geld waaraan vooraf voorwaarden kunnen worden gekoppeld: bijvoorbeeld dat het alleen in een bepaalde periode of voor specifieke aankopen mag worden gebruikt (bron: ECB Digital Euro – Progress Report, 2023).
Dat is een belangrijk verschil met het geld dat we nu gebruiken. Chartaal geld, zoals munten en biljetten, kun je overal en altijd gebruiken. Ook giraal geld op je bankrekening is grotendeels vrij, al zitten daar soms beperkingen op, zoals een maximumbedrag bij een overboeking of veiligheidsmaatregelen bij verdachte transacties.
De digitale euro is, net als contant geld, publiek geld. Maar dan in digitale vorm, uitgegeven door de centrale bank en beschikbaar via een digitale portemonnee. De vrees bestaat dan ook dat deze technische mogelijkheid in de toekomst gebruikt zou kunnen worden om bestedingen te beperken of te sturen.
Wat zeggen ECB en Europese Commissie?
De ECB benadrukt in haar FAQ echter dat de digitale euro “dezelfde vrijheid moet bieden als contant geld”. Ook in het wetsvoorstel van de Europese Commissie van 28 juni 2023 staat dat de munt “niet mag worden geprogrammeerd op een manier die het gebruik beperkt”.
Volgens de ECB is de belangrijkste reden voor de invoering van de digitale euro dat mensen steeds vaker gebruikmaken van commerciële betaalmiddelen, zoals Apple Pay, crypto of stablecoins. De centrale bank wil ervoor zorgen dat er altijd een publiek, betrouwbaar alternatief blijft bestaan.
Deze beloften zijn bedoeld om het vertrouwen te versterken dat de digitale euro net zo vrij te gebruiken zal zijn als contant geld. Zo ontwikkelt de ECB ook een offline-functionaliteit, waarmee gebruikers kleine bedragen kunnen overmaken via een chip op hun telefoon of kaart, zonder internetverbinding.
Wat zeggen de critici?
Toch maken sommige critici zich zorgen dat de situatie kan veranderen. In tijden van crisis kunnen regels en wetten immers sneller worden aangepast. Wat nu uitgesloten lijkt, zou in een ander politiek of economisch klimaat alsnog ingevoerd kunnen worden.
Financieel commentator Arno Wellens waarschuwt dat de digitale euro in de toekomst gebruikt zou kunnen worden om gedrag te sturen. Denk aan geld dat verloopt, of aan uitgavenlimieten voor bijvoorbeeld vlees of vliegreizen. Hoewel dit nu niet aan de orde is, is het technisch wel mogelijk.
Daarnaast stelt Wellens dat de ECB er financieel belang bij heeft als burgers hun digitale euro rechtstreeks bij de centrale bank aanhouden. Dat zou immers rente-inkomsten opleveren. Volgens hem verandert er voor burgers weinig ten opzichte van bestaande betaalmethoden, behalve dat de ECB meer directe controle krijgt.
Hoe zit het met privacy?
Ook privacy is een belangrijk punt van zorg. In een interview stelt privacy-expert Jaap-Henk Hoepman (Radboud Universiteit) dat digitale betalingen per definitie sporen achterlaten. “Cash is nog altijd het meest privacyvriendelijke betaalmiddel,” zegt hij. “Bij digitale betalingen kun je volgen wie wat wanneer uitgeeft.”
Volgens Hoepman biedt de AVG (Algemene Verordening Gegevensbescherming) wel bescherming, maar is die niet waterdicht. “In tijden van crisis kunnen regels snel wijzigen.”
Daarom noemt hij de Nederlandse wet van 25 maart 2025, die winkels verplicht om contant geld te blijven accepteren, essentieel. “Zolang cash bestaat, is er altijd een alternatief en kan er geen digitale dwang ontstaan.”
Eerdere factchecks
Het persbureau DPA stelde in maart 2025 dat het onjuist is te zeggen dat de digitale euro programmeerbaar zal zijn. Echter is die lezing te kort door de bocht. Technisch gezien is de digitale euro namelijk wél programmeerbaar, maar is het onderliggend beleid en de huidige wetgeving erop gericht om dat expliciet uit te sluiten
Conclusie
Al met al is het mogelijk om voorwaarden aan het gebruik van de Digitale Euro te koppelen. Hiermee wordt een infrastructuur aangelegd waar in tijden van crisis gebruik van kan worden gemaakt.
Toch geven de ECB en de Europese Commissie aan dat er geen intentie is om hier gebruik van te maken. In officiële documenten en wetgeving is vastgelegd dat de digitale euro namelijk geen vervanging wordt van het contante geld, maar alleen een aanvulling.
De stelling “de Digitale Euro is programmeerbaar” is daarom deels waar: Online digitaal geld is per definitie programmeerbaar, maar er zijn duidelijke politieke en juridische afspraken dat het voor nu in ieder geval niet wordt toegepast.
Verantwoording en bronnen
Voor deze factcheck zijn de volgende bronnen geraadpleegd:
- Europese Centrale Bank – FAQ digitale euro en Digital Euro Progress Report (2023)
- Europese Commissie – Wetsvoorstel COM(2023)369 over de digitale euro
- Rijksoverheid – Persbericht over contant geld (25 maart 2025)
- Interview met privacy-expert Jaap-Henk Hoepman (Radboud Universiteit)
- YouTube-video van Arno Wellens over programmeerbaarheid
- Instagrampost van Samen voor Nederland
- Uitzending van Ongehoord Nederland: “De digitale euro is programmeerbaar!”
- Factcheck van persbureau DPA (maart 2025)
