Uit angst voor bedreigingen en juridische stappen, gaan journalisten in Nederland steeds vaker over tot zelfcensuur. Deze onzichtbare vorm van inperking van persvrijheid ondermijnt de journalistiek als vak en zelfs de democratie, waarschuwen experts.
Van intimidatie tot terughoudendheid
Online scheldpartijen, fysieke agressie en gerichte intimidatiecampagnes hebben aantoonbaar effect op journalistiek werk. Uit het onderzoek Een onveilig klimaat (NVJ, 2023) bleek dat 18% van de vrouwelijke journalisten bepaalde onderwerpen volledig mijdt en 27% bang is om nieuws te publiceren na bedreigingen. Thema’s als misdaad, immigratie en politiek blijken extra risicovol. Zulke dreigingen veroorzaken stress en angst. ‘Ik heb een boel journalisten gesproken die in de kreukels liggen door wat er online is gebeurd,’ zegt Peter ter Velde van PersVeilig in een uitzending van Spraakmakers op Radio 1.
Juridische druk
Uit Een onveilig klimaat (2023) blijkt dat een groot deel van de journalisten zich zorgen maakt over de impact van bedreigingen op hun werk. Hoewel het exacte percentage varieert per groep, ziet naar schatting zo’n 70% de toegenomen intimidatie als een serieus risico voor de persvrijheid. Niet alleen fysieke dreiging, ook juridische intimidatie zet journalisten onder druk.
Zogeheten SLAPP-zaken, waarbij machthebbers via rechtszaken kritiek willen smoren, komen ook in Nederland voor, aldus NVJ-directeur Thomas Bruning. De helft van de journalisten heeft weleens een juridische dreiging ervaren na publicatie. Volgens een onderzoek van de NVJ is een kwart van hen daardoor terughoudender geworden in berichtgeving. Sommigen zagen zelfs af van publicatie. ‘Journalisten durven niet meer kritisch naar een onderwerp te kijken,’ zegt Ward Wijndelts van het Persvrijheidsfonds in een interview op Radio 1. ‘Wat denk je dat zo’n dreigement met je doet? Het leidt tot zelfcensuur,’ aldus Ter Velde.
Weerbaarheid en maatregelen
Omdat zelfcensuur vaak onzichtbaar blijft, pleiten organisaties voor meer weerbaarheid. PersVeilig – een samenwerking tussen NVJ, politie, OM en hoofdredacties – biedt trainingen, advies en een meldpunt aan journalisten. Tegelijkertijd pleiten persvrijheidsorganisaties voor maatregelen tegen juridische intimidatie, zoals anti-SLAPP-wetgeving, ook op Europees niveau. Ook mediawerkgevers en wetgevers kunnen bijdragen aan bescherming, bijvoorbeeld via juridische ondersteuning en heldere richtlijnen.
Verslaggever Boris Beelen was aanwezig bij de Persvrijheidslezing 2025 in Den Haag, waar hoofdgast Ann Telnaes sprak over haar vertrek bij The Washington Post en de grenzen aan persvrijheid in vrije samenlevingen. De volledige reportage is hieronder te bekijken.
