Tijdens het begrotingsdebat uitte Pepijn van Houwelingen, Kamerlid van Forum voor Democratie, zijn zorgen over de toekomst van de Nederlandse welvaart. Hij bekritiseerde de huidige energiemarkt en stelde: “Het is onmogelijk om een welvarend land te zijn met een laag energieverbruik.”
De claim
Deze bewering probeert hij te versterken door een grafiek in de Tweede Kamer te laten zien met daarop het energieverbruik en het bbp per hoofd van de bevolking op de verschillende assen. In de grafiek is te zien dat er aan de rechterkant van de x-as geen landen staan die een laag energieverbruik hebben, wat wordt aangegeven door een opvallend rood gebied. Van Houwelingen concludeert op basis van deze IEA-cijfers dat het onmogelijk is om welvarend te zijn met een laag energieverbruik. Hij beweert dat geen enkel land met een hoog bbp een laag energieverbruik heeft.
Een opvallend detail is dat de exacte grafiek die Van Houwelingen gebruikte niet terug te vinden is in de databanken van de IEA of de Wereldbank. Ondanks dat FvD aangaf dat de informatie afkomstig is van de Wereldbank, werd er geen link verstrekt. Ook circuleert een vergelijkbare grafiek op sociale media, zoals X en Instagram, met dezelfde boodschap. In sommige versies lijkt het erop dat de cijfers mogelijk uit 2021 komen.
Grafiek die is gebruikt tijdens het debat. Disclaimer: er is twijfel over de correctheid van deze grafiek
Er is wel andere informatie die gedeeltelijk overeenkomt met de grafiek tijdens het debat. De grafiek van Our World in Data laat zien dat er een verband is tussen de stijging van het bbp en de toename van het energieverbruik. Naarmate het bbp per hoofd van een land stijgt, stijgt ook de energieconsumptie. Volgens Herman Vollebergh, hoogleraar Economie van Milieubeleid, zie je een verband tussen deze twee gegevens omdat het verbruik vaak één-op-één toeneemt met het bbp. Dit heeft een logische verklaring: “Energie zit namelijk in alles,” vertelt Vollebergh, “Wanneer het bbp stijgt, wordt er meer geproduceerd en kopen en gebruiken mensen steeds nieuwere apparaten die weer energie nodig hebben.” Ook stellen mensen hogere eisen en stijgt het energieverbruik.” Deze eisen kunnen bestaan uit het verhogen van de temperatuur op de thermostaat in huis of het gebruiken van nieuwere apparaten die meer stroom nodig hebben.
Uitzonderingen
Toch is dit verband niet altijd absoluut. Het gemiddelde bbp per hoofd wereldwijd ligt rond de 12.362 US$ in het gemeten jaar 2021, met een energieverbruik van ongeveer 9.000 kWh per hoofd. Nederland heeft een bbp van 57.335 US$ en een energieverbruik van 57.972 kWh. Er zijn echter uitzonderingen: landen zoals Denemarken, Ierland en Zwitserland verbruiken minder energie dan Nederland, maar hebben wel een hoger bbp. Onderzoek uit 2013 wijst erop dat structurele veranderingen in de economie, zoals de verschuiving van industrie naar diensten, kunnen leiden tot economische groei zonder een evenredige toename in energieverbruik.
Energie-efficiëntie
Vollebergh vertelt dat dit mede komt door verbeteringen in energie-efficiëntie. “Door energiebesparingen kan het energieverbruik per eenheid toegevoegde waarde flink afnemen,” aldus Vollebergh. Uit onderzoek naar energiebesparend gedrag in Europa blijkt dat inkomen een belangrijke factor is in de manier waarop mensen energie besparen. Rijkere consumenten investeren vaker in energie-efficiënte technologieën, wat leidt tot meer besparingen, maar gebruiken die technologieën uiteindelijk ook vaker, wat hun energieverbruik weer verhoogt. Aan de andere kant besparen mensen met lagere inkomens door hun bestaande technologieën minder vaak te gebruiken, maar zij investeren minder snel in efficiëntere apparaten, vaak vanwege de kosten. Dit wijst erop dat beleid gericht op energie-efficiëntie vooral succesvol kan zijn bij hogere inkomens, zoals in landen als Ierland en Denemarken.
Toch is het lastig om een volledig laag energieverbruik te hebben bij een hoog bbp in een land. “Mensen kopen meer goederen en verbruiken daarbij ook meer energie dat omgaat tijdens het productieproces. Dat energieverbruik toeneemt lijkt mij moeilijk te betwisten”, vertelt Vollebergh.
Conclusie
De claim is deels waar, maar bevat nuances.
Hoewel er een mogelijk verband is tussen een stijgend bbp en een hoger energieverbruik, zijn er uitzonderingen die dit patroon doorbreken. De cijfers van Our World in Data ondersteunen deze trend deels, maar het is niet met zekerheid te zeggen dat dit verband altijd geldt. Het is dus mogelijk om een hoog bbp te hebben met een lager energieverbruik, vooral door energie-efficiëntie. Er zit echter een nuance in deze uitspraak: de kans is klein om een volledig laag energieverbruik te hebben, maar een relatief lager energieverbruik is wel goed mogelijk door efficiënter gebruik van energie.
