Factcheck: Geen bewijs voor dalende sympathie voor klimaatdemonstranten

In een artikel in de Telegraaf over activisme claimt hoogleraar veiligheid Ira Helsloot dat ‘de burger genoeg begint te krijgen’ van ‘overlastgevende demonstraties’, en dat daardoor de ‘sympathie van de samenleving’ afneemt, waarbij in het bijzonder de klimaatactivisten van Extinction Rebellion worden genoemd. Deze claim wordt niet ondersteunt door wetenschappelijk bewijs.

Ira Helsloot is hoogleraar besturen van veiligheid aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Zijn onderzoek gaan vooral over veiligheid en noodsituaties, en geen van zijn gepubliceerd werk gaat over de publieke opinie over klimaatactivisme. Eerder is Helsloot in opspraak geraakt door het doen van uitspraken over onderwerpen buiten zijn vakgebied; volgens Follow the Money publiceerde hij in 2013 een rapport waarin de risico’s van gaswinning in Groningen werden ‘gebagatelliseerd’, terwijl hij ‘niet ter zake kundig was’ en ‘in nauw contact stond met het gaswinningsbedrijf’. Dat hij eerder wetenschappelijk twijfelachtig heeft opgetreden maakt niet dat zijn uitspraken over sympathie voor klimaatactivisten automatisch onjuist zijn, maar deze achtergrond draagt wel bij aan het belang van een fact-check.

Er worden af en toe opinieonderzoeken naar steun voor activistische organisaties uitgevoerd, meestal door- of in opdracht van nieuwsorganisaties en op momenten waarop deze organisaties in het nieuws zijn. Zo is er in februari van dit jaar een onderzoek uitgevoerd door kieskompas in opdracht van regionale omroepen dat de steun voor klimaatactivisten vergeleek met de steun voor boerenactivisten. Dit onderzoek werd onder meer in Trouw besproken.

Een moeilijkheid bij het onderzoeken van de waarheid van de claim van Helsloot is dat deze opinieonderzoeken incidenteel worden uitgevoerd. Het zijn momentopnamen, die door de verschillende vraagstellingen niet een op een met elkaar te vergelijken zijn. Daardoor zijn er op basis van deze onderzoeken geen conclusies over grotere ontwikkelingen in de sympathie voor de klimaatbeweging te trekken.

Uitzondering daarop is een onderzoek dat I&O in 2023 in opdracht van Milieudefensie uitvoerde. Uit dit Opinieonderzoek over demonstraties blijkt dat het aandeel van de kiesgerechtigde Nederlanders dat sympathie voor activisten in het algemeen heeft tussen juni 2022 en februari 2023 ligt gestegen is, van 14% naar 22%. Dit onderzoek bestrijkt een te kleine tijdsspanne en gaat niet enkel om klimaatactivisten. Hierdoor is aan dit onderzoek geen harde conclusie te verbinden over langetermijnverandering in sympathie voor klimaatactivisten, maar het ondersteunt de claim van Helsloot niet.

Peter Kanne, Senior onderzoeksadviseur I&O research en mede-auteur van het onderzoek, is niet op de hoogte van verder verdiepend, langer lopend onderzoek naar veranderende sympathie voor specifiek klimaatactivisten.

Berthe van Soest, perswoordvoerder Extinction Rebellion, denkt niet dat de sympathie voor klimaatactivisten daalt. ‘Mensen maken zich alleen maar meer zorgen om het klimaat.’ Harde cijfers die aantonen dat die zorgen zich ook vertalen naar groeiende symphatie voor organisaties als Extinction Rebellion heeft Van Soest niet. ‘Omdat we een decentrale beweging zijn, en lokale takken de landelijke woordvoerders niet altijd over deze zaken inlichten, weten bijvoorbeeld niet hoeveel leden we hebben, of hoeveel mensen actief zijn.’

Vrienden van XR, een organisatie die zich bezighoudt met de financiële ondersteuning van de activistische organisatie, beschikt wel over harde cijfers over de monetaire steun aan XR. Een organisatie die vooral afhankelijk is van kleine donaties van particulieren, zoals het FD vorig jaar rapporteerde. In de jaarverslagen van Vrienden van XR valt te lezen dat de donaties aan de stichting sinds 2019 jaar op jaar sterk groeien, van iets minder dan 80.000 euro in 2019 naar ruim een miljoen euro in 2023, tot op heden het hoogtepunt.

Harry Willemse, penningmeester van Vrienden van XR, ziet een duidelijke koppeling tussen disruptieve acties en (monetaire) steun voor de organisatie. Een positieve. ‘Vorig jaar hadden we opvallende acties bij Schiphol en de A12-blokkades, en dan rinkelt bij ons de kassa natuurlijk.’ Hij verwacht dat ook dit jaar de donaties weer hoog zullen zijn. ‘We hebben later dit jaar weer nieuwe disruptieve acties gepland, en ik neem aan dat de donaties daarna zullen oplopen.’

Samenvatting:

• Wetenschappelijke onderzoeken naar de publieke opinie over klimaatactivisten in Nederland worden incidenteel uitgevoerd, vaak op momenten dat dit soort activisme in het nieuws is. Deze onderzoeken stellen vaak niet dezelfde vragen, en zijn dus niet met elkaar te vergelijken. Daardoor kan uit deze onderzoeken geen conclusie worden getrokken over trends in sympathie vanuit de bevolking voor klimaatactivisten.
• Er bestaat één langerlopend onderzoek naar de sympathie voor activisten in het algemeen. Dit onderzoek vond een kleine toename in sympathie tussen juni 2022 en februari 2023, van 14% naar 22%. Dit onderzoek bestrijkt een kleine tijdsspanne en gaat niet enkel om klimaatactivisten. Dit onderzoek geeft dus geen uitsluitsel over de claim, maar ondersteunt het ook niet.
• Monetaire steun aan de klimaatactivisten van XR neemt jaar op jaar flink toe, van 80.000 euro in 2019 naar ruim een miljoen euro in 2023 Dit duid niet op teruglopende sympathie aan klimaatactivisten.

Conclusie:

• Op basis van wetenschappelijk onderzoek valt geen harde uitspraak te doen over of de sympathie voor klimaatactivisten terugloopt. Er is dus geen bewijs voor de claim van Helsloot.