In een aflevering van Goedemorgen Nederland (minuut 2.30-2.39) heeft psychologe Tila Pronk het volgende gezegd: “Eenzaamheid en sociale exclusie zijn een belangrijkere voorspeller voor de levensverwachting dan roken.” Een claim waar veel mensen zich aangesproken door kunnen voelen. Na zorgvuldig onderzoek blijkt de claim onjuist. Het effect is namelijk vergelijkbaar, maar niet groter.
Deze factcheck is geschreven op 21-11-24 met de kennis van dat moment
Om deze claim te onderzoeken is het belangrijk om eerst na te gaan wanneer we precies spreken van eenzaamheid en/of sociale exclusie en welke gezondheidseffecten dit kunnen veroorzaken. Volgens hoogleraar Humanisme en sociale weerbaarheid, Anja Machielse, spreken we in deze context over langdurige eenzaamheid. Ook voor langdurige eenzaamheid kun je verschillende dingen voor je zien, maar het gaat dan om maanden of jaren waarin mensen zich eenzaam voelen. “Mensen die langdurig eenzaam zijn hebben een aanzienlijk slechtere gezondheid, zowel psychisch als fysiek, dan mensen die een goed sociaal netwerk hebben”, aldus Machielse. Ook blijkt uit onderzoek dat eenzaamheid wel degelijk een nadelig effect kan hebben op de gezondheid. “Het gaat dan bijvoorbeeld om hoofdpijn, hartklachten, slaapproblemen en eetproblemen”, vertelt Machielse. Het onderzoek van Current Cardiology Reports toont bijvoorbeeld dat langdurige eenzaamheid kan leiden tot verhoogd risico op hart en vaatzieken, maar ook tot een zwakker immuunsysteem. Uit onderzoek van hoogleraar psychologie en neurowetenschappen Julianne Holt-Lunstad blijkt dat deze gezondheidseffecten ervoor zorgen dat langdurige eenzaamheid kan leiden tot een vroegere dood.
Verband eenzaamheid en roken
Dat eenzaamheid dus effect heeft op de levensverwachting is evident, maar of dit effect groter is dan de levensverwachting van een roker is nog maar de vraag. Uit onderzoek in Amerika, door de Surgeon General (de hoogste medische baas), blijkt dat de gezondheidseffecten van eenzaamheid ongeveer vergelijkbaar zijn met het roken van 15 sigaretten per dag. Emiel Hoogendijk, epidemioloog bij het UMC, stelt daarom dat het effect van eenzaamheid op de levensverwachting vergelijkbaar is met de effecten van roken, maar niet groter.
Nuance in het verhaal
Het verband is er dus wel, maar volgens longarts Wanda de Kanter is het appels met peren vergelijken. “Eenzaamheid is een onzinnig begrip om te vergelijken met andere ziektes.” Dit komt volgens haar doordat eenzaamheid een containerbegrip is. Er zijn namelijk veel oorzaken waardoor iemand eenzaam is. Het kan bijvoorbeeld ook zijn dat iemand eenzaam is geworden omdat hij/zij al een ziekte onder de leden heeft. Volgens de Kanter kan je de twee begrippen dus niet met elkaar vergelijken. “Je kan het niet vergelijken met eendimensionale oorzaak roken, hoe meer je rookt hoe meer kans je hebt op longkanker. Twee van de drie rokers gaat dood aan roken.” Ook Hoogendijk legt uit dat er nuance te bieden is. “Hierbij moet wel opgemerkt worden dat we niet goed weten of het gaat om de unieke bijdrage van eenzaamheid aan de kans op overlijden. Want, het verband loopt deels via leefstijl. Mensen die eenzaam zijn hebben vaak meer stress en dat uit zich in een ongezonde leefstijl, zoals roken.”
Conclusie
Na zorgvuldig onderzoek blijkt dat de claim “Eenzaamheid en sociale exclusie zijn een belangrijkere voorspeller voor de levensverwachting dan roken”, gemaakt door psychologe Tila Pronk, niet juist is. Uit onderzoek blijkt dat er wel degelijk sprake is van een lagere levensverwachting voor mensen die kampen met langdurige eenzaamheid. Ook blijkt dat de gezondheidseffecten van eenzaamheid te vergelijken zijn met die van roken, maar de conclusie dat eenzaamheid en sociale exclusie een belangrijkere voorspeller zijn voor de levensverwachting kan niet getrokken worden. Het is weliswaar te vergelijken, maar niet groter.
