Op 4 maart in de aflevering van Goedemorgen Nederland (minuut 14:28-14:43) heeft VVD-coryfee Annemarie Jorritsma het volgende gezegd: “Meer dan de helft van de bevolking rookt niet.” Deze claim kwam onverwachts nadat Annemarie aangeeft het raar te vinden dat tabak wordt meegenomen in de inflatiecijfers. Toch blijkt na zorgvuldig onderzoek de claim juist te zijn.

Voor het onderzoeken van deze claim is het essentieel om te begrijpen wanneer iemand als roker wordt gezien. In de Gezondheidsenquête worden jaarlijks mensen uit Nederland van 18 jaar en ouder gevraagd om onder andere vragen te beantwoorden met betrekking tot roken. Deze enquête wordt uitgevoerd door het CBS, RIVM en het Trimbos-Instituut. Hierin wordt duidelijk welke groep er verstaan wordt onder rokers. Iemand wordt gezien als een roker als hij of zij ‘ja’ antwoordt op de vraag “Rookt u wel eens?”. Er wordt niet uitgelegd wat onder ‘wel eens’ wordt verstaan, dat bepaalt de deelnemer zelf. De vraag heeft betrekking tot alle soorten tabaksproducten. Elektronische sigaretten of vapes tellen niet mee. Ook het verhitten van tabak of heatsticks met een apparaat zoals de IQOS telt niet mee.

Representatief

Het verdiepende onderzoek in de Gezondheidsenquête roept vragen op naar de representativiteit. Jeroen Bommelé, Senior onderzoeker Tabak bij het Trimbos-Instituut, vertelt: “In 2023 hebben 7708 volwassen mensen in Nederland de vragenlijst ingevuld.” De benaderstrategie van het onderzoek wijst uit dat de resultaten van dit onderzoek niet helemaal representatief zijn voor de gehele bevolking, omdat niet iedereen evenveel meedoet. Sommige groepen mensen vullen de vragenlijst vaker in dan andere groepen. Hierdoor kan het zijn dat de uitkomsten een vertekend beeld geven. Om dit te voorkomen, past het CBS een weegmodel toe. Dit model zorgt ervoor dat de groepen die minder vaak deelnemen een hoger gewicht krijgen in de resultaten, en de groepen die vaker deelnemen een lager gewicht. Dit maakt de uiteindelijke uitkomsten representatiever voor de hele Nederlandse bevolking. “De gezondheidsenquête is representatief voor de volwassen Nederlandse bevolking van 18 jaar en ouder” voegt Jeroen toe.

Hoeveelheid rokers

Uit de Gezondheidsenquête en de visualisaties van het Trimbos-Instituut blijkt dat in 2023 minder dan één op de vijf volwassen Nederlanders rookte. Dit is een flinke daling, want in 2014 rookte nog 25,7% van de volwassenen. Van de mensen die roken, rookt meer dan twee derde dagelijks, wat neerkomt op 13,5% van de hele bevolking. Daarnaast rookt 2,7% van de volwassenen ‘zwaar’, dat wil zeggen 20 sigaretten of meer per dag. Wat verder opvalt is dat jongeren tussen de 18 en 29 jaar het vaakst roken, terwijl ouderen van 65 jaar en ouder het minst roken.

Volgens Jeroen is het al heel lang geleden dat meer dan de helft van de bevolking rookte: “Zo te zien was dat in de jaren ’70, toen meer dan de helft van de bevolking rookte. De rookprevalentie werd toen nog niet netjes elk jaar gemeten.” Om precies te zijn was in 1977 het percentage rokers 50% en de jaren daarna is dit steeds verder afgenomen, zo blijkt uit De geschiedenis van tabaksontmoediging in Nederland.

Conclusie

Uit het onderzoek blijkt dat de uitspraak van Annemarie Jorritsma klopt: meer dan de helft van de Nederlandse bevolking rookt niet. In 2023 rookte slechts 19% van de volwassenen, wat betekent dat ruim 80% van de mensen van 18 jaar en ouder niet rookt. Hoewel niet iedereen de vragenlijst invult, maakt het CBS gebruik van een weegmodel om ervoor te zorgen dat de resultaten een goed beeld geven van de bevolking. Hierdoor kunnen we de uitkomsten als betrouwbaar beschouwen.