Afgelopen week verscheen er een artikel in het AD over het demonstratierecht en de plannen van partijen uit de Tweede Kamer om deze aan te passen. Hans van Soest, politiek verslaggever bij het AD, schreef daar: “demonstraties lopen steeds vaker uit op confrontaties met de politie.” Een serieuze claim die na grondig onderzoek onjuist blijkt te zijn.
Deze factcheck is geschreven op 04-10-24 met kennis van dat moment.
Het gedachtegoed dat een demonstratie steeds vaker uitloopt op een confrontatie met de politie heeft er, volgens het artikel in het AD, mede voor gezorgd dat partijen in de Tweede Kamer het demonstratierecht aan willen passen. Zo zou er een onderscheid moeten komen tussen vreedzame demonstraties en orde verstorende acties en wordt er zelfs gepraat over het verbieden van gezichtsbedekende kleding bij demonstraties. Nu blijkt dat demonstraties niet “steeds vaker” uitlopen op confrontaties met de politie. Wel is het zo dat er over de jaren heen steeds meer demonstraties zijn. Een belangrijke nuance die gemaakt moet worden.
Rol van de politie
Bert Klandermans, socioloog en expert op het gebied van de sociale psychologie achter demonstraties legt uit dat de rol van de politie tijdens demonstraties erg interessant is. “De grap is dat zowel de politie als deelnemers van de demonstratie er belang bij hebben dat de demonstratie vreedzaam zal zijn.” Volgens hem heeft het namelijk een averechts effect als de politie hardhandig ingrijpt tijdens een demonstratie: de demonstraten worden er eigenlijk alleen maar gewelddadiger van. De taak van de politie tijdens een demonstratie is dan ook zorgen dat het niet uit de hand loopt. “Als de politie vermoed dat een demonstratie gewelddadig kan gaan worden, dan zijn ze in de buurt, maar niet op de plek van de demonstratie zelf”, aldus Klandermans. Volgens hem weet de politie namelijk dat hun aanwezigheid op zichzelf al een provocatie kan zijn. Ook heeft de zogenaamde “driehoek” de wettelijke plicht om demonstraties te faciliteren en in goede banen te leiden. Volgens het demonstratierecht mag er echt alleen worden ingegrepen als de openbare orde en veiligheid onder druk staan.
Cijfers
Als het gaat om confrontaties met de politie tijdens demonstraties, zijn hier geen concrete cijfers over te vinden. Zo geeft de politie zelf aan dat deze cijfers niet beschikbaar zijn en ook zijn deze specifieke cijfers niet te vinden in de database van de politie. Ook dit onderzoek naar het demonstratierecht in Nederland van Investico bevestigt dat de politie geen cijfers bijhoudt over hoe vaak er gearresteerd wordt of geweld wordt gebruikt tijdens demonstraties.
Nuance
Toch is het beeld ontstaan dat demonstraties dus steeds vaker uitlopen op confrontaties met de politie. Klandermans denkt daar anders over: “Ik heb mezelf die vraag gesteld en ik denk het eigenlijk niet.” Volgens hem is het altijd al zo geweest dat sommige demonstraties uit de hand liepen. Ook wordt er meer gedemonstreerd dan vroeger. “Het aantal demonstraties is in Nederland sterk toegenomen de laatste tien, vijftien jaar. Ervan uitgaande dat een deel uit de hand gaat lopen, neemt dat ook toe”, vertelt Klandermans. Ofwel: hoe meer demonstraties, hoe vaker er dus demonstraties tussen zitten waarbij de politie moet ingrijpen, maar in verhouding is er dus niks veranderd ten opzichte van voorgaande jaren.
Media
Dit beeld van demonstraties en de rol van de politie hierbij kan mede tot stand zijn gekomen door berichtgeving in de media. “De kranten en het nieuws besteden aandacht aan die demonstraties die uit de hand lopen. Dat kan de indruk dat er steeds meer geweld gebruikt wordt bij demonstraties versterken, terwijl dat in feite niet zo is”, aldus Klandermans. Zo zijn er op jaarbasis ontzettend veel demonstraties waar we eigenlijk niks van horen, omdat alles goed verloopt. “Je moet je realiseren dat er over het jaar genomen honderden demonstraties zijn in steden als Amsterdam of Den Haag. Een deel daarvan heb je niet eens in de gaten omdat ze zo klein zijn.”
Conclusie
Na zorgvuldige afweging is de conclusie te trekken dat de uitspraak “Demonstraties lopen steeds vaker uit op confrontaties met de politie.” onjuist is. Cijfers ontbreken namelijk om deze uitspraak te ondersteunen. Ook deskundigen bevestigen dat de claim niet klopt. Er zijn simpelweg gewoon meer demonstraties dan vroeger en dus zijn er ook meer gevallen waarbij het fout gaat. Dit bekent dus niet dat de conclusie getrokken kan worden dat confrontaties tussen demonstranten en politie steeds vaker voorkomen.
