Een opiniestuk van de Volkskrant stelde dat we als maatschappij de nabestaanden van suïcide het gevoel geven medeplichtig te zijn aan het overlijden. Dit wordt gekoppeld aan ons huidige taalgebruik, waar we ‘zelfmoord plegen’ zeggen en daarmee automatisch over ‘daders’ spreken. Dat er een causaal verband is tussen het taalgebruik, schaamte en het schuldgevoel van nabestaanden en overlevenden, kunnen we dus stellen.

Deze factcheck is geschreven op 11-09-2024 met de kennis van dat moment.

Interpretatie ‘zelfmoord’

Vandaag de dag leggen we door ons taalgebruik nadruk op dat het een bewuste keuze is geweest van de overledene om uit het leven te stappen. Het wordt door de maatschappij gezien als een egoïstische daad, maar uit een onderzoek van de Vrije Universiteit Amsterdam blijkt dat mensen die sterven door suïcide vaak ondragelijk lijden en niet uit het leven willen stappen, maar het als enige werkende optie zien. Ook bij de nabestaanden is er vaak veel sprake van onbegrip, schuldgevoelens en schaamte. Rouwspecialist Manu Kierse concludeerde dat zeventig procent van nabestaanden door suïcide een persisterende rouwstoornis oplopen. Een van de redenen daarvan is het taboe wat op het woord ‘zelfmoord’ ligt. Scarlet Hemkes, persvoorlichter van 113 zelfmoordpreventie, ziet ook de emotionele lading die aan het woord vastzit. ‘Ik denk dat we ons steeds meer realiseren dat het woord ‘zelfmoord’ een veel te criminele lading heeft niet past bij het verschijnsel zelfdoding. Ik zie daarom dat steeds meer mensen dit woord minder gaan gebruiken’.

Waarom we vaak wel het woord ’zelfmoord’ gebruiken

Ondanks de beschuldigende connotatie bij de term ‘zelfmoord’ kan het ook drempelverlagend zijn om een concrete term te gebruiken. Zeker voor hulplijnen is dit belangrijk, omdat zij willen aansluiten bij de taal die de patiënt ook gebruikt, aldus Derek de Beurs, deskundige suïcidepreventie van het Trimbos-instituut. Ook 113 zelfmoordpreventie kiest er bewust voor om de term ‘zelfmoord’ in hun naam te houden om zo goed mogelijk vindbaar te zijn. ‘Als het gebruik van de term zelfmoord betekent dat hulpvragers ons beter weten te vinden, dan is dat voor ons een reden het woord te gebruiken’. Dat geldt voor hen echter niet in het geval van werk wat niet gericht is op mensen met suïcidale gedachten, zoals persberichten en onderzoeken. Dan komt het woord ‘suïcide’, de meer wetenschappelijke term, meer naar boven. Hemkes verklaart dat ze zoveel mogelijk de woorden zelfdoding, suïcide of ‘een einde aan het leven gemaakt’ gebruiken. ‘Enkel als het nodig is om de hulpvrager beter te bereiken, gebruiken we het woord zelfmoord’.

Harde woorden

Er overlijden vijf mensen per dag door suïcide en elke dag proberen 135 mensen door suïcide om het leven te komen. Ondanks dat het voor zoveel sterfgevallen zorgt, praten we er als maatschappij nog weinig over. Door een ‘verzachtend’ woord als suïcide te gaan gebruiken, halen we wellicht ook de ernst van de situatie weg. Ook Mieke Terlouw, die haar vader aan suïcide verloren heeft, wil juist niet dat de term ‘zelfmoord’ uit onze taal verbannen wordt; ‘Alsof we wegens verzachtende omstandigheden de daad daarmee minder heftig maken.’ Aan de andere kant kan het juist taboeverlichtend werken, vindt Hemkes. ‘Dit kan wellicht zorgen voor een verlaging van het taboe op praten over zelfdoding, voor meer respect voor nabestaanden. Het zorgt voor een zekere verzachting’. Of die verzachting positief of negatief zou werken, hangt dus af van de persoon en de situatie’.

Conclusie

Hoewel het taalgebruik rond de term ‘zelfmoord’ inderdaad invloed heeft op de ervaringen en gevoelens van nabestaanden, is het niet eenduidig vast te stellen dat het gebruik van deze term direct leidt tot een verhoogd schuldgevoel of schaamte. Het gebruik van de term kan zowel negatieve als positieve effecten hebben, afhankelijk van de context en de specifieke situatie. De term ‘zelfmoord’ kan taboeverbrekend werken en zorgt voor een lage drempel als je hulp zoekt, maar de term ‘suïcide’ of een andere minder beschuldigende term zorgt voor meer begrip voor de overledene. Een eenduidig antwoord is er niet, maar een ander woord voor ‘zelfmoord’ kan op de lange termijn een positieve invloed hebben op de gevoelens van nabestaanden. Daarom kunnen we deze claim als ‘waarschijnlijk waar’ beschouwen.

Hulp is beschikbaar via 113 Zelfmoordpreventie