Het Wapenhandel verdrag (ATT) werd in 2014 ingevoerd om wapenleveranties aan conflictgebieden te controleren, maar volgens Jeff Abramson, senior fellow bij het Center for International Policy, schiet de transparantie nog steeds tekort, vooral bij leveringen aan Gaza en Israël.

“De eerste tien jaar van het verdrag draaiden vooral om het opzetten van rapportagesystemen en het zorgen dat zoveel mogelijk landen meedoen,” legt Abramson uit. Toch ziet hij weinig actie als het gaat om gevoelige onderwerpen zoals de wapenleveranties aan conflictgebieden: “Er is een gebrek aan echte discussie over controversiële leveringen, zoals die naar Gaza.”

Volgens Abramson is de levering van wapens aan Israël vanuit de Verenigde Staten bijzonder problematisch: “De VS beweert dat haar beleid in overeenstemming is met het ATT, maar dat klopt helemaal niet.” De VS heeft het verdrag niet ondertekend en tijdens het presidentschap van Trump werd zelfs geprobeerd de handtekening in te trekken. “Ondanks dat Biden nu zijn steun heeft betuigt aan de Palestijnen, blijft het land wapens leveren aan Israël. Dit lijkt in strijd te zijn met zowel Amerikaanse wetten als internationale verdragen.”

Een belangrijk onderdeel van het ATT is de transparantie rond wapenleveranties, maar hier valt nog veel te winnen: “De Verenigde Staten zijn erg transparant over de wapenleveranties aan Oekraïne, maar dat geldt niet voor Israël”, zegt Abramson. Terwijl de VS doorgaans beter rapporteert dan veel andere landen blijft er veel onduidelijkheid bestaan over de uiteindelijke bestemming en het gebruik van de geleverde wapens.

Abramson wijst erop dat Europa een stap verder is op het gebied van transparantie, maar ook hier zijn er nog obstakels. “Niet alle landen rapporteren op dezelfde manier, en veel Europese landen hanteren open algemene licenties, wat het traceren van wapens bemoeilijkt,” aldus Abramson. Een ander belangrijk probleem is de opkomst van nieuwe militaire technologieën, zoals drones en cyberwapens, die het speelveld veranderen. “Drones worden steeds vaker ingezet in conflicten, zoals we zien in de oorlogen in Oekraïne en Gaza,” aldus Abramson. “Het ATT omvat in theorie ook drones, maar de snelle technologische ontwikkelingen maken het moeilijk om bij te blijven met de regelgeving.”

“Ik denk dat ngo’s en juridische acties zeker invloed kunnen hebben,” zegt hij. Er zijn momenteel meerdere rechtszaken tegen overheden die wapens exporteren naar conflictgebieden, waaronder enkele in Europa. “Het zal tijd kosten, maar ik geloof dat we op een kantelpunt staan. Na grote geweldsgolven, zoals de huidige conflicten in Gaza en Oekraïne, ontstaan vaak nieuwe internationale verdragen,” legt hij uit. Hij verwijst hierbij naar eerdere successen, zoals het verbod op clustermunitie dat voortkwam uit de oorlog tussen Israël en Libanon in 2006.

Hoewel Abramson benadrukt dat er nog veel werk te doen is, blijft hij hoopvol. “De geschiedenis leert ons dat internationale samenwerking en vooruitgang vaak volgen op periodes van geweld. Het ATT heeft zijn doel nog niet volledig bereikt, maar er is potentieel voor verandering,” concludeert hij.

Nederland is ook betrokken in de wapenleveringen aan Israel, wat niet altijd even legaal gaat. Wil je weten hoe dit zit? Bekijk de explainer hieronder: