Oordeel factcheck: Onnauwkeurig

De bewering dat het gebruik van kunstmest zorgt voor veel meer stikstof in het oppervlaktewater dan bij dierlijke mest, blijkt te kort door de bocht. Bij een bepaalde proef was dit het resultaat, maar dat betekent niet dat de gemaakte claim direct algemeen geldig is.

De bewering

Bij de Algemene Politieke Beschouwingen van 18 september debatteerde Caroline van der Plas (BBB) met Rob Jetten (D66) over het mestoverschot. Van der Plas zei daarbij dat het wetenschappelijk aangetoond is dat kunstmest een veel grotere uitspoeling van nitraat naar het oppervlaktewater heeft dan dierlijke mest. Nitraat is een molecuul dat stikstof bevat. Uitspoeling van nitraat betekent dat nitraat door water uit de grond getrokken wordt en op die manier in grond- of oppervlaktewater terecht komt.

De bewering over de hogere uitspoeling bij kunstmest werd als argument gebruikt om meer dierlijke mest te gebruiken en minder kunstmest. Het fragment van het debat werd een dag later door BBB op X gedeeld en kreeg tienduizenden views.

Uitspoeling van nitraat

Een onderzoek van Wageningen University & Research (WUR) uit 2022 waar Van der Plas zich mede op baseerde heeft een conclusie die aansluit bij de bewering. Hierin is een veelgebruikt type kunstmest (KAS) vergeleken met een veelvoorkomend type dierlijke mest (rundveedrijfmest), met betrekking tot de uitspoeling van nitraat op grasland. In de resultaten bleek kunstmest een stuk meer nitraatuitspoeling te veroorzaken dan de dierlijke mest. Dit is echter nog geen volledige onderbouwing voor de claim van Van der Plas.

Dr. Inge Regelink, onderzoeker naar duurzaam bodemgebruik bij WUR, legt een belangrijk verschil tussen kunstmest een dierlijke mest uit. Stikstof komt in verschillende vormen in de bodem terecht. Terwijl stikstof in kunstmest direct opneembaar op het land wordt gespoten, zit bij dierlijke mest een deel van de stikstof vast in organische stoffen zoals ammoniak. Deze stikstof kan jaren later alsnog vrijkomen in de bodem als de organische stoffen zich ophopen en beginnen af te breken (mineralisatie). Zo kan ook dát stikstof uiteindelijk door planten worden opgenomen, maar ook dan kan het uitspoelen. Dit kan meer uitspoeling veroorzaken als deze stikstof niet door planten wordt opgenomen.

Onderzoek

In het eerder besproken onderzoek wordt uitspoeling van nitraat dat later vrijkomt door mineralisatie niet meegenomen. Volgens ir. Herman de Boer, een van de betrokken onderzoekers van Wageningen Livestock Research, maakt dat niet veel uit omdat het bij de proef in zijn onderzoek om grasland draait: “Deze stikstof komt geleidelijk vrij tijdens het groeiseizoen en grasland heeft een grote stikstofvraag. Het kan de vrijkomende stikstof gemakkelijk opnemen.” Bij akkerbouw kan dit anders zijn. Dan stoppen de planten op een gegeven moment met de opname van nitraat en worden ze geoogst. “Als er dan stikstof blijft mineraliseren kan dat uitspoelen,” aldus De Boer.

Ook de conclusie van een literatuuronderzoek van het Nutriënten Management Instituut (NMI), is dat het per situatie van verschillende factoren afhangt of kunstmest of juist dierlijke mest voor meer nitraatuitspoeling zorgt. Zowel Regelink als De Boer geven aan dat algemeen aangenomen wordt dat als mest optimaal gebruikt wordt, de uitspoeling door (kunst)mest dan min of meer gelijk is. De Boer voegt hieraan toe dat zijn onderzoek laat zien dat kunstmest op grasland onder bepaalde omstandigheden wél voor flink meer uitspoeling kan zorgen dan dierlijke mest.

Conclusie

Hoewel er in het politiek debat nu eenmaal niet altijd ruimte is voor een uitgebreide uitleg of diepere nuance, schept de bewering van Van der Plas een wel heel eenzijdig beeld van de werkelijkheid. Er wordt een onderzoeksresultaat aangehaald van een experiment dat onder specifieke omstandigheden uitgevoerd is; het experiment toont enkel aan dat kunstmest bij bepaalde omstandigheden een beduidend grotere nitraatuitspoeling kan veroorzaken dan dierlijke mest. Hoewel dit als argument gebruikt kan worden in de context van de discussie over het mestoverschot, is de uitspraak zoals hij gedaan is erg onnauwkeurig. Er werd de suggestie gewekt dat het een feit is dat kunstmest voor veel hogere uitspoeling van nitraat naar oppervlaktewater zorgt, terwijl dit lang niet altijd het geval is.