Polen staat op het punt een controversiële stap te zetten door haar grenzen tijdelijk te sluiten voor asielzoekers en het recht op asiel af te schaffen. Dit besluit, aangekondigd door premier Tusk, roept grote zorgen op over de gevolgen voor de vele vluchtelingen die nu aan de grens met Belarus vastzitten, waar de omstandigheden al schrijnend zijn.

Tusk wil de volledige controle terug krijgen over de Poolse grenzen. Toch blijft de vraag of Polen dit daadwerkelijk zal doen, aangezien dit niet in lijn is met de Europese wet- en regelgeving. Mocht de Poolse regering besluiten de grenzen te sluiten, dan heeft dit drastische gevolgen voor de vluchtelingen die zich aan de grens bevinden. “Vluchtelingen komen vast te zitten aan de Belarussische kant van de grens, waar het in de winter extreem koud wordt. Hier hebben ze geen toegang tot voedsel, water en onderdak”, zegt Sofie Croonenberg van Stichting Vluchteling.

Meer dan 60 mensenrechtenorganisaties en andere instellingen, waaronder Amnesty International en de Auschwitz-Birkenau-stichting, hebben de premier opgeroepen om af te zien van zijn plannen. In een open brief stellen ze: “We leven in onzekere tijden, met oorlog en conflicten wereldwijd, en we staan zelf op de rand van oorlog. Maar dat bevrijdt ons niet van onze menselijkheid en de plicht om de wet te respecteren”, vermeldt het NOS.

De vluchtelingen zijn voornamelijk afkomstig uit het Midden-Oosten, Afrika en Azië. Ze vluchten voor conflicten, klimaatrampen en armoede, in de hoop via Belarus naar Polen te komen en asiel aan te vragen in de Europese Unie. Onder valse voorwendselen worden ze door Belarus naar het land gelokt om via deze route Europa te bereiken.

Pushbacks

Zowel Belarus als Polen zetten mensen met geweld de grens over, de zogeheten ‘pingpong-pushbacks’. Hierbij worden vluchtelingen door grenspolitie heen en weer geduwd tussen beide landen, vaak gepaard met geweld. Hoewel mensen op de vlucht recht hebben op een eerlijke asielprocedure binnen de EU, worden ze tegengehouden door een metershoge grenshek met prikkeldraad, extreem politiegeweld en illegale pushbacks in het Pools-Belarussische grensgebied.

Deze pushbacks zijn echter in strijd met internationaal recht. Iedere vluchteling heeft namelijk recht op een individuele asielprocedure volgens Europese regelgeving. “Wanneer grote groepen vluchtelingen over de grens worden geduwd, krijgen ze geen enkele kans op een eerlijke procedure”, zegt Anouk Pronk van het Clingendael Instituut. Lokale activisten rapporteren buitensporig veel geweld, zoals hondenbeten, harde slagen en elektroshocks die door de grenspolitie worden toegepast.

Humanitaire zorgen

De humanitaire situatie aan de grens baart grote zorgen. Wanneer de vluchtelingen na de pushbacks in een soort ‘niemandsland’ belanden, hebben ze vaak geen toegang tot voedsel, water, onderdak en medische zorg. “Ook overlijden mensen op de vlucht nog steeds aan de grens”, bevestigd Croonenberg. De toegang tot mensen op de vlucht in dit gebied is erg moeizaam. Dit komt door de ‘no go zone’ aan de grens. Dit is een gebied ongeveer 200 meter van de grens die zowel burgers als hulpverleners niet meer mogen betreden.

Hierdoor verblijven vluchtelingen langer in deze slechte omstandigheden dan nodig. “Mensen die vastzitten in deze zone, zijn afgesneden van humanitaire hulp en hebben nauwelijks toegang tot basisbehoeften. Dit verhoogt het risico op ernstige onderkoeling en daarmee mogelijk de dood tot gevolg”, aldus Croonenberg.

 Propaganda

Belarus heeft de afgelopen jaren regelmatig gebruikgemaakt van desinformatiecampagnes, met name gericht op het ondermijnen van vertrouwen in Europese instellingen en vluchtelingen. “Daarnaast zien we directe sabotageacties, zoals het manipuleren van vluchtelingenstromen om de grensbewaking te overweldigen. Dit past binnen een bredere poging om de EU te dwingen hun koers richting Minsk te heroverwegen”, vertelt professor David Marples, historicus Oost-Europa.

De relaties tussen Belarus en de EU zijn tot een dieptepunt gedaald na de frauduleuze presidentsverkiezingen van 2020. Sindsdien probeert Loekasjenko wanhopig om zijn regime te redden van internationale isolatie. “Het is belangrijk om te begrijpen dat deze crisis aan de grens niet op zichzelf staat; het is een onderdeel van een bredere geopolitieke strijd tussen Belarus, de EU en Rusland, waarbij Belarus gebruikmaakt van elke mogelijke strategie om zijn machtspositie te behouden.”

In de onderstaande explainer video gaat Anouk Pronk van Clingendeal Instituut verder in op deze relatie en de sabotage vanuit Belarus.