Bewering:
Het gezondheidsplatform Leefbewust Nederland beweerde afgelopen zondag dat een derde van alle medische genezingen plaatsvindt op basis van het placebo-effect. Ze stellen dat je na het zien van hun video de farmaceutische industrie niet meer nodig hebt.

Oordeel:
Grotendeels onjuist

Onderzoek:
Leefbewust Nederland is een gezondheidsplatform met 166 duizend volgers op Instagram, en op andere platforms bereiken ze ook veel mensen. Dat is een belangrijke reden om deze claim te onderzoeken. Na enig onderzoek naar de vraag of het genoemde percentage van één derde klopt, blijkt al snel dat er geen duidelijk vaststaand percentage is waarmee te bepalen valt hoeveel medische genezingen plaatsvinden op basis van het placebo-effect.

Volgens Arie Dijkstra, hoogleraar gezondheidspsychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen, is dit een ruwe claim en kun je dit niet voor alle aandoeningen stellen: “Er is een indeling mogelijk van aandoeningen die meer of minder gevoelig zijn voor een placebo. Het gaat dan om bijvoorbeeld dingen als angst of pijn, alles waarbij het autonome zenuwstelsel betrokken is en het immuunsysteem een rol speelt. Van deze ziektes kun je over het algemeen verwachten dat ze reageren op een placebo, terwijl je dat minder kunt verwachten bij bijvoorbeeld een hartaanval, kanker of Alzheimer. Je kunt dus niet zeggen dat een derde van alle medische genezingen plaatsvindt op basis van een placebo-effect. Het kan alleen effect hebben bij bepaalde aandoeningen.”

Arie Dijkstra verwees naar het onderzoek van Bruce Wampold, waarin staat dat het placebo-effect niet altijd even sterk is, maar in sommige gevallen — vooral bij psychische klachten zoals depressie — kan het zeer krachtig zijn. Soms werkt een placebo bijna net zo goed als een echte behandeling.

Om dit onderzoek nog beter te onderbouwen, ben ik opzoek gegaan naar een ander onderzoek die dit ook duidelijk beweert. Het placebo-effect draait niet alleen om een ‘neppe pil’, maar om de hele context van zorg: de omgeving, het contact met zorgverleners, empathie, aanraking en rituelen. Deze factoren kunnen meetbare hersenprocessen activeren, zoals het vrijkomen van endorfines en dopamine. Hoewel placebo’s zelden ziektes genezen, kunnen ze wel de beleving van klachten sterk verminderen — vooral bij pijn, depressie, misselijkheid en astma. Ze veranderen vooral hoe iemand zich voelt, niet de ziekte zelf. Interessant is dat de manier waarop een behandeling wordt gebracht — met zorg, vertrouwen en aandacht — zelfs de werking van echte medicijnen kan versterken. Tegelijkertijd is er het nocebo-effect: negatieve verwachtingen kunnen klachten juist verergeren. De uitdaging is om deze effecten bewust, eerlijk en zonder misleiding in te zetten. Zelfs open-label placebo’s (waarbij mensen weten dat ze een placebo krijgen) kunnen effectief zijn.

“Er is ook nog te weinig bekend over het placebo-effect. Je zou bijvoorbeeld beter moeten weten: bij wie werkt het wel, en bij wie niet?”, aldus Dijkstra.

Volgens nog een ander artikel van Nemo is er veel onderzoek gedaan naar placebo’s, die niet alleen als pillen maar ook als nep injecties of -operaties kunnen worden toegediend. Het effect van een placebo kan variëren van 20% tot 60%, afhankelijk van de aandoening en de omstandigheden. Bij sommige aandoeningen zoals astma kan een placebo de symptomen verlichten, maar het beïnvloedt geen onderliggende ziekte zoals kanker. Placebo’s werken beter als ze positieve verwachtingen wekken, zoals bijvoorbeeld een arts die overtuigend verklaart dat een behandeling sterk werkt.

Conclusie:
Hoewel het placebo-effect in sommige behandelingen duidelijk invloed kan hebben, klopt het niet om te zeggen dat een derde van alle genezingen daardoor ontstaat. Hoeveel effect het heeft, hangt sterk af van de situatie en het soort aandoening. Er zijn dan ook geen precieze percentages te vinden van hoeveel van de genezingen op placebo-effecten berusten.

Bij ziektes zoals infecties, kanker of botbreuken speelt het placebo-effect nauwelijks een rol in het daadwerkelijke herstel, al kan het wel helpen bij hoe iemand zich lichamelijk of emotioneel voelt tijdens de behandeling.

Deze claim is dus grotendeels onjuist, omdat ze een te brede en onnauwkeurige voorstelling geeft van hoe het placebo-effect werkt.