Hoewel ernstige eenzaamheid onder jongeren in Utrecht sinds de coronapandemie is afgenomen, blijft mentale druk een groot probleem. Nieuw onderzoek van de Volksgezondheidsmonitor Utrecht laat zien dat gevoelens van stress en prestatiedruk juist toenemen. Daarnaast blijkt uit cijfers van het CBS en de gemeente Utrecht dat bepaalde wijken en bevolkingsgroepen, zoals migranten en inwoners van Overvecht, nog altijd bovengemiddeld kampen met eenzaamheid.
In 2021 voelde 19% van de Utrechtse jongeren uit de tweede en vierde klas zich matig of ernstig eenzaam. In 2023 is dat percentage gedaald naar 15%. Toch zegt nog altijd 8% zich ernstig eenzaam te voelen. Daarmee is eenzaamheid nog steeds een belangrijk thema in het leven van jongeren. Wat vooral opvalt is de stijging van stressgevoelens: maar liefst 51% van de jongeren geeft aan zich vaak gestrest te voelen. Dat is een duidelijke toename ten opzichte van voorgaande jaren. ‘Wat je ziet, is dat prestatiedruk diep verweven zit in de leefwereld van jongeren’, zegt psychologe Estella de Vries. ‘Ze moeten presteren op school, sociaal zichtbaar zijn op sociale media én toekomstgericht bezig zijn. Dat legt een enorme mentale last op hen.’
Volgens De Vries is het belangrijk dat we stress onder jongeren niet als ‘normaal’ gaan beschouwen. ‘Het is geen fase die zomaar overwaait. Structurele stress kan leiden tot burn-outklachten, angsten en sociaal isolement.’
Grote verschillen tussen Utrechtse wijken
Niet alleen jongeren kampen met gevoelens van eenzaamheid. In bepaalde Utrechtse wijken is de situatie ook voor volwassenen zorgwekkend. In Overvecht voelt meer dan één op de vijf volwassenen zich ernstig eenzaam. Ter vergelijking: het landelijke gemiddelde ligt op ongeveer één op de tien. Daarnaast is eenzaamheid opvallend hoog onder migranten. Volgens de Volksgezondheidsmonitor Utrecht voelt 75% van de volwassenen met een migratieachtergrond zich (weleens) eenzaam, tegenover 37% van mensen met een Nederlandse achtergrond.
‘In Overvecht zie je duidelijk hoe sociaal isolement wordt versterkt door factoren als migratie, armoede en woningnood’, zegt antropoloog Maurits van Messing. ‘De sociale cohesie is er zwakker dan in andere wijken, terwijl juist die verbinding essentieel is voor mentaal welzijn.’
Volgens Van Messing hebben veel bewoners in deze wijken geen toegang tot netwerken waarin ze zich gehoord of gesteund voelen. ‘Als je je langdurig onzichtbaar voelt, heeft dat effect op hoe je naar jezelf en de wereld kijkt. En dat begint vaak al op jonge leeftijd.’
Cijfers uit andere bronnen bevestigen dit beeld
Landelijke cijfers van het CBS tonen een vergelijkbaar patroon. In 2023 voelde 13,7% van jongeren tussen de 15 en 25 jaar zich sterk emotioneel eenzaam. Daarnaast voelde 11,9% zich sterk sociaal eenzaam — dat betekent dat ze weinig mensen hebben op wie ze kunnen terugvallen.
Toch zijn er ook lichtpuntjes. Het percentage ernstig eenzame jongeren in Utrecht daalt, en steeds meer scholen, wijkorganisaties en gemeentes zetten in op mentale gezondheid. Zo zijn er buurthuizen die extra activiteiten voor jongeren organiseren, en is er op verschillende scholen meer aandacht voor stresspreventie via bijvoorbeeld mentorprogramma’s.
Meer dan cijfers
Hoewel data waardevolle inzichten geven, benadrukken beide bronnen dat achter elk percentage een menselijk verhaal schuilgaat. ‘Eenzaamheid is niet alleen een sociaal probleem, het is ook een emotionele ervaring van er niet bij horen’, aldus De Vries. ‘Dat los je niet op met een poster of app.’
Van Messing voegt daaraan toe: ‘We moeten minder top-down denken. Wat werkt in Lombok, werkt niet per se in Overvecht. Lokale oplossingen, gedragen door de gemeenschap zelf, zijn het meest effectief.’
