De NS schrapt de populaire Jongerendagkaart – en laat daarmee een hele generatie jongeren achter met een duurder en minder toegankelijk openbaar vervoer. Voor veel scholieren en studenten betekent dit niet alleen hogere kosten, maar ook een verlies aan vrijheid en zelfstandigheid.

“Als ik nu met de trein naar een andere stad wil, moet ik eerst mijn bankrekening checken,” zegt Lola Bruijnje (17) uit Utrecht. Ze houdt van avontuur: steden verkennen, musea bezoeken, nieuwe plekken ontdekken. Tot voor kort gebruikte ze daar steevast de Jongerendagkaart van de NS voor. Voor €8,50 kon ze de hele dag onbeperkt reizen in de daluren. “Zonder dat kaartje is zo’n spontane dagtrip gewoon niet meer te doen.”

De NS trok begin dit jaar stilletjes de stekker uit de kaart, die sinds 2020 juist enorm in populariteit was toegenomen. Jongeren tot en met 18 jaar gebruikten het massaal, vooral in vakanties en weekenden, om goedkoop en vrij door Nederland te reizen. Voor velen was het een uitkomst – zeker voor wie nog geen recht had op studenten-OV, of daar vanwege hun studie geen gebruik van kon maken.

Maar volgens Anita Middelkoop, woordvoerder van de NS, was het product financieel niet langer houdbaar. “De Jongerendagkaart werd veel meer gebruikt dan vooraf was ingeschat. Daarmee kostte het de NS aanzienlijk meer dan beoogd. In de huidige financiële situatie kunnen we dat simpelweg niet blijven aanbieden.”

De beslissing is voor veel jongeren onbegrijpelijk. “We worden overal geraakt,” verzucht Lola. “Stijgende huurprijzen, dure boodschappen, minder bijbanen – en nu dit ook nog.” Ze merkt dat ze tegenwoordig veel vaker thuis blijft. “Vroeger ging ik met vriendinnen naar Rotterdam of Maastricht. We verzonnen ’s ochtends iets en zaten een uur later in de trein. Nu moet je eerst alles doorrekenen. Die spontaniteit is weg.”

Van vrijheid naar beperking

En juist die vrijheid is waar veel jongeren het meest om rouwen. De mogelijkheid om zelf op pad te gaan, zonder afhankelijk te zijn van ouders of dure vervoersmiddelen, was voor velen essentieel in hun groei naar zelfstandigheid. “De trein was voor mij een manier om mijn wereld groter te maken,” zegt Lola. “Je leert plannen, oriënteren, ontdekken. Je komt op plekken waar je anders nooit zou komen.”

NS biedt wel een alternatief: jongeren tot 17 jaar kunnen gratis een Dal Voordeel-abonnement aanvragen, waarmee ze 40% korting krijgen in de daluren en het weekend. Maar volgens veel jongeren is dat geen volwaardig alternatief. “Dat is alleen handig als je precies weet wanneer je reist en als je niet veel overstapt,” legt Lola uit. “En alsnog betaal je vaak veel meer dan die €8,50.”

Bovendien zijn er weinig alternatieven voor jongeren van 18 tot 27 jaar. Voor die groep zijn er wel kortingsabonnementen, maar die zijn niet gratis en lang niet zo aantrekkelijk als de vroegere dagkaart.

Onderzoek wijst op voorkeur voor betaalbaarheid

Volgens de NS is er voorafgaand aan het besluit onderzoek gedaan naar het reisgedrag van jongeren en hun voorkeuren. “Daaruit bleek dat jongeren liever korting wilden behouden dan dat de prijs van de dagkaart fors zou stijgen,” zegt Anita Middelkoop. Toch bleek het niet mogelijk om het product aan te passen en tegelijkertijd betaalbaar én rendabel te houden.

De maatregel is volgens NS niet ingegeven door drukte in de treinen of het beleid rondom spreiding van reizigers, maar puur door financiële motieven. “Het is jammer, maar we kunnen dit binnen ons huidige budget niet blijven aanbieden,” aldus Middelkoop.

Kritiek op kortetermijndenken

Onder jongeren, ouders en zelfs mobiliteitsexperts klinkt kritiek op het besluit. Zij wijzen op het belang van goed openbaar vervoer voor jonge mensen, zeker in het licht van duurzaamheid, verkeersdrukte en gelijke kansen. Als jongeren nu afhaken, is het de vraag of ze op latere leeftijd ooit nog voor de trein zullen kiezen.

“Je moet jongeren aan je binden voordat ze een rijbewijs en een auto hebben,” zegt een mobiliteitsdeskundige. “Juist met producten zoals de Jongerendagkaart kon dat: laagdrempelig, betaalbaar en aantrekkelijk. Nu jaag je ze het spoor af.”

Lola beaamt dat. Ze denkt er inmiddels serieus over na om een scooter aan te schaffen. “Dan ben ik mobieler en minder afhankelijk. Het is duur in het begin, maar op de lange termijn misschien goedkoper dan telkens losse treinkaartjes.”

Kijken naar de toekomst

Of er in de toekomst weer een aantrekkelijk aanbod voor jongeren komt, is onzeker. Middelkoop: “Op dit moment kunnen we daar niets over zeggen. Maar we willen jongeren zeker blijven stimuleren om met de trein te reizen. Alleen niet via een product dat financieel onhoudbaar is gebleken.”

Tot die tijd blijven jongeren als Lola met lege handen achter. De spontaniteit van een dagje eropuit is ingeruild voor rekensommen, kortingen zoeken en soms simpelweg: niet gaan.

“Het voelt alsof er weer iets is afgepakt van ons,” zegt Lola. “En het is niet zomaar iets – het is vrijheid.”

De Jongerendagkaart was meer dan een goedkoop treinkaartje. Het was een toegangsbewijs tot zelfstandigheid, avontuur en verbinding. En voor duizenden jongeren blijft het onbegrijpelijk dat juist dat nu onbereikbaar is geworden.