Wat begon met het oprapen van drie stukjes afval per dag, groeide uit tot een stadse beweging met duizenden deelnemers: “Plandelen”, de combinatie van plastic rapen en wandelen. Anton Damen – beter bekend als De Plandelman – startte met een grijpstok en een goed humeur, en wist met zijn aanstekelijk enthousiasme steeds meer mensen te motiveren. In dit interview vertelt hij hoe één opruimmoment uitgroeide tot een week vol acties, muziek en ontmoetingen, én waarom het volgens hem eigenlijk altijd plandeltijd is.
Wat is jouw persoonlijke drijfveer om je in te zetten voor plandelen?
“Eigenlijk is mijn drijfveer dat het gewoon ontzettend leuk is om te doen, en dat ik die lol aan zoveel mogelijk andere mensen wil overdragen. Ik heb ook gemerkt dat je in je eentje heel makkelijk impact kunt maken, en dat dat heel goed voelt, maar dat als je nog wat meer mensen op de been krijgt dat de impact die je dan kan realiseren zo veel malen groter is dan wat je in je uppie kan doen.”
Hoe ben je begonnen met Plandelen?
“Zoals de meeste mensen: door gewoon een dingetje op te rapen. Ik ben ooit begonnen met een soort challenge van drie stukjes per dag oprapen, een koffiebeker of een blikje of een flesje, en tja, het is zo lollig, je stopt niet vaak bij drie. Zo is het eigenlijk begonnen, heel klein, en dan loopt het soms uit de hand, en dan heb je ineens een plandelweek!”
Hoe is het plan om van een dag naar een hele plandelweek te gaan ontstaan?
“Nou ja, er is nooit echt een plan. Ik doe dingen, en als ze lukken, doe ik ze nog een keer – en als ze heel leuk zijn, probeer ik het groter te maken. Net als filmsequels: die moeten ook altijd groter en vetter worden. Zo ging het ook met de plandeldag. Door alle randactiviteiten en leuke interacties komt er een netwerk op gang van mensen die op hun eigen manier met zwerfafval bezig zijn. Er is zoveel leuks dat het niet meer in één dag past – zelfs niet in een weekend of de vierdaagse van vorig jaar. Dan kom je vanzelf uit op een week. En er is nog een reden: bij die eerste Utrechtse plandeldag zeiden mensen vaak “Leuk, maar ik heb zwemles of mantelzorg…” Dan zei ik al: “Je mag ook op zondag hoor.” Dus ik dacht: als ik er een week van maak, heeft niemand nog een excuus. En zelfs als je zegt “ik ben op vakantie”, dan zeg ik: “Pluk daar dan wat op van de straat.” Je hebt eigenlijk geen alibi meer om niet mee te doen.”
Nou ja, als ze zo beginnen dan maken we er toch gewoon een plandeljaar van?
“Haha, ja, grappig dat je dat zegt, want ik geloof helemaal niet zo in dagen of verplichting. Ik hoop juist dat mensen het zó leuk vinden dat ze het grijpstokje vasthouden en het daarna vaker doen. Niet één dag of week, maar regelmatig – dan zie je resultaat. Voor mij is het een plandeljaar! En voor veel anderen ook, want er zijn tienduizend grijpstokken uitgedeeld door de gemeente. Er is dus een heel reservoir aan opruimhelden die het echt vaker dan eens per jaar doen.”
Je had het nog over randprogrammering, wat voor soort activiteiten worden er dan zoal georganiseerd bij de plandelweek?
“Nou ja, uiteraard gewoon plandelen, met een grijpstok en een groepje – sommige mensen vinden het toch spannend om het voor het eerst te doen. Dat is de basis. Maar daarbovenop: studenten van de Herman Brood Academie hebben “Plandelpop” gemaakt, met liedjes over de plastic soep. Er is een filmpremière van een Utrechtse documentairemaker die van Noorwegen naar Portugal trok op fiets en surfplank om het plasticprobleem in beeld te brengen. Ook is er een wildclub plandeling, waarbij je met een natuurgids eetbare planten zoekt en onderweg meteen rommel meeneemt. Iemand uit IJsselstein heeft een robot-hond gebouwd met kunstmatige intelligentie die zwerfafval opspoort. En op donderdag de 22ste is er een bijeenkomst van de Plastic Avengers: plandelaars uit het hele land die op creatieve manieren impact maken. Zij geven korte pitches over hun acties, van Amsterdam tot Rotterdam en alles daartussen. Er zijn optredens, ontmoetingen, muziek, film – eigenlijk van alles. Voor kinderen zijn er bijvoorbeeld poffertjes voor zwerfafval. En als er niets voor jou bij zit, dan is het nog steeds een uitnodiging om je eigen stoepje of straatje aan te pakken. Met een grijpstok of tuinhandschoenen kom je al een heel eind. Claim je straatje, dan zetten we het op de plattegrond – zo kun je wat doen in plaats van mopperen dat het zo’n bende is.”
We hadden het er eigenlijk al over, maar wat hoop je precies op lange termijn te bereiken met de plandelweek?
“Plandelen is wandelen en plastic rapen. Dat heb ik ooit verzonnen, want “zwerfafval rapen” klinkt niet zo aantrekkelijk. Het moest een gezelliger woord zijn zodat mensen niet meteen afhaken. Het is inmiddels genomineerd tot woord van het jaar, en zo’n week helpt daarbij. Elke keer dat het woord plandelen gebruikt wordt, is een stap richting de Van Dale. Het gaat mij niet om het woordenboek, maar als het woord normaal wordt, wordt het doen dat ook. Het doel is dat het gek wordt om iets te laten liggen. En als iets schoon is, blijft het langer schoon. Dus het gaat niet alleen om opruimen, maar ook om minder produceren. Als dat lukt, scheelt het de plandelaars veel. En dan kan ik eindelijk mijn Netflix-watchlist bijwerken! Het ultieme doel is geen zwerfafval meer, maar dat is lukt niet dit jaar natuurlijk. Daar is nog meer aandacht voor nodig.”
